Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου σήμερα και στο ιερό Ευαγγέλιο ακούσαμε την Παραβολή που μάς παρουσιάζει ακριβώς αυτά τα δύο πρόσωπα: τον Φαρισαίο και τον Τελώνη. Και οι δύο ανέβηκαν στο Ναό των Ιεροσολύμων για να προσευχηθούν. Στον ίδιο Ναό πήγαν. Όχι όμως με την ίδια διάθεση. Το απέδειξαν αυτό με τη στάση τους και τα λόγια τους. Και τελικά ο Τελώνης έφυγε δικαιωμένος, συγχωρημένος, όχι όμως και ο Φαρισαίος. «Κατέβη ούτος δεδικαιωμένος εις τον οίκον αυτού ή γάρ εκείνος». Ας μαθητεύσουμε λοιπόν στον τρόπο της προσευχής του Τελώνου, υπογραμμίζοντας τρία στοιχεία της θεάρεστης προσευχής του.
1. ΦΟΒΟΣ ΘΕΟΥ
Ο Τελώνης από σεβασμό και ευλάβεια στεκόταν «μακρόθεν», μακριά από το ιερό θυσιαστήριο και «ούκ ήθελεν ουδέ τούς οφθαλμούς εις τον ούρανόν έπάραι». Δεν είχε την τόλμη όχι μόνο τα χέρια του άλλ' ούτε τα μάτια του να υψώσει προς τον ουρανό. Με κατεβασμένο το βλέμμα και συγκεντρωμένο το νου προσευχόταν στο Θεό να τον λυπηθεί για το κατάντημα του. Ούτε έλεγε περιττούς λόγους, ούτε έκανε επιδεικτικές κινήσεις, ούτε περιέφερε το βλέμμα του δεξιά κι αριστερά. Η όλη στάση του φανέρωνε ευλάβεια, συστολή, φόβο Θεού.
Αν ο Τελώνης αισθανόταν έτσι στο Ναό των Ιεροσολύμων, όπου όλα ήταν τύπος και σκιά της αληθινής λατρείας, πώς πρέπει άραγε να αισθανόμαστε εμείς μέσα στους χριστιανικούς Ναούς μας, όπου φανερώνεται αυτός ο Τριαδικός Θεός; Το ψάλλουμε στην εκκλησία: «Έν τω ναώ έστώτες της δόξης σου έν ούρανώ έστάναι νομίζομεν». Αν μέσα στο ναό συναισθανόμασταν ότι βρισκόμαστε στον ουρανό, τότε με πολύ φόβο Θεού και περισσή ευλάβεια θα πλησιάζαμε και θα προσφέραμε την ταπεινή λατρεία μας.
2. ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ
Το δεύτερο στοιχείο που είχε η προσευχή του ήταν η ταπεινοφροσύνη. Ο Τελώνης συναισθανόταν βαθιά την αμαρτωλότητά του. Το ομολογούσε: «Ό Θεός, ίλάσθητί μοι τω άμαρτωλώ». Τα λόγια αυτά δεν τα έλεγε τυπικά. Αισθανόταν ένοχος και εξαρτούσε τη σωτηρία του εξ ολοκλήρου από το έλεος του Θεού. Η ταπείνωσή του ήταν ειλικρινής. Γι' αυτό, σημειώνει ο ιερός Χρυσόστομος, ο Τελώνης «ούκ ήλγησεν έπί τη κατηγορία, άλλά κατεδέξατο το είρημένον μετ' ευγνωμοσύνης»- δεν αντέδρασε στα περιφρονητικά λόγια του Φαρισαίου, ούτε πόνεσε από την κατηγορία, αλλά δέχθηκε με ευγνωμοσύνη τον πικρό λόγο, διότι πίστευε ότι του άξιζε. Τόσο μεγάλο αγαθό είναι η ταπεινοφροσύνη!
Πόσο πολύ μάς διδάσκει το ταπεινό του φρόνημα! Μπορεί κι εμείς να ονομάζουμε τον εαυτό μας αμαρτωλό, να απαγγέλλουμε στην προσευχή μας τα ίδια λόγια «Ό Θεός, ίλάσθητί μοι τω άμαρτωλώ», αλλά όταν μάς υποδείξουν ένα λάθος, όταν μάς κατηγορήσουν, αμέσως αντιδρούμε και στενοχωριόμαστε. Μήπως τελικά δεν το πιστεύουμε αυτό το «ίλάσθητί μοι τώ άμαρτωλώ»; Ή ταπεινοφροσύνη απαιτεί τόλμη και ειλικρίνεια κι είναι αυτή που ελκύει τη χάρη και το έλεος του Θεού.
3. ΜΕΤΑΝΟΙΑ
Το τρίτο στοιχείο που είχε η προσευχή του ήταν η μετάνοια. Και μάλιστα μετάνοια βαθιά και ειλικρινής. Ο Τελώνης «έτυπτεν είς το στήθος αυτού λέγων· ό Θεός, ίλάσθητί μοι τω άμαρτωλώ». Χτυπούσε το στήθος του διότι εκεί βρίσκεται η καρδιά, το κέντρο όλων των αμαρτωλών επιθυμιών και διαθέσεων του άνθρωπου. Δεν κατηγορούσε τους άλλους, δεν μεταβίβαζε ευθύνες, ούτε πρόβαλλε δικαιολογίες για τις πράξεις του. Δεν έλεγε «παρασύρθηκα», «είναι η φύση του επαγγέλματος μου τέτοια που με αναγκάζει να παρανομήσω» και άλλα παρόμοια. Παραδεχόταν ότι αυτός και μόνο αυτός έφταιγε για το κατάντημα του και κατηγορούσε τον εαυτό του.
Αυτή είναι πραγματική μετάνοια. Ο άνθρωπος που με τέτοια ειλικρινή διάθεση καταφεύγει στο έλεος του Θεού είναι απολύτως βέβαιο ότι θα βρει συγχώρηση από το Θεό. «Καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ό Θεός ούκ έξουδενώσει» (Ψαλμ. ν' [50] 19). Τη συντετριμμένη καρδιά ό Θεός ποτέ δεν θα την απορρίψει. Ο φιλάνθρωπος Θεός που επιθυμεί τη σωτηρία όλων των ανθρώπων δέχεται τη μετάνοια κάθε αμαρτωλού, όπως ακριβώς και του Τελώνη της σημερινής ευαγγελικής περικοπής.
Καθώς σήμερα ανοίγει η κατανυκτική περίοδος του Τριωδίου, κατά την οποία όλο και πιο συχνά θα έχουμε την ευκαιρία να προσερχόμαστε στους ιερούς Ναούς μας για να προσευχηθούμε και να λατρεύσουμε τον Κύριο, ας φέρνουμε συχνά στο νου μας την Παραβολή αυτή του Κυρίου. Κι ας ακολουθήσουμε την προτροπή του ιερού υμνογράφου: «Μη προσευξώμεθα φαρισαϊκώς, αδελφοί» αλλά «τελωνικώς διά νηστείας κράζοντες· ίλάσθητί ήμίν ό Θεός τοις άμαρτωλοίς». Ας συμμετέχουμε κι εμείς στις ιερές Ακολουθίες με φόβο Θεού, με ταπεινοφροσύνη και ειλικρινή μετάνοια για να χαρίσει και σ' εμάς ο πανάγαθος Θεός αυτό που έλαβε και ο Τελώνης: τη δικαίωση και τη σωτηρία.
1. ΦΟΒΟΣ ΘΕΟΥ
Ο Τελώνης από σεβασμό και ευλάβεια στεκόταν «μακρόθεν», μακριά από το ιερό θυσιαστήριο και «ούκ ήθελεν ουδέ τούς οφθαλμούς εις τον ούρανόν έπάραι». Δεν είχε την τόλμη όχι μόνο τα χέρια του άλλ' ούτε τα μάτια του να υψώσει προς τον ουρανό. Με κατεβασμένο το βλέμμα και συγκεντρωμένο το νου προσευχόταν στο Θεό να τον λυπηθεί για το κατάντημα του. Ούτε έλεγε περιττούς λόγους, ούτε έκανε επιδεικτικές κινήσεις, ούτε περιέφερε το βλέμμα του δεξιά κι αριστερά. Η όλη στάση του φανέρωνε ευλάβεια, συστολή, φόβο Θεού.
Αν ο Τελώνης αισθανόταν έτσι στο Ναό των Ιεροσολύμων, όπου όλα ήταν τύπος και σκιά της αληθινής λατρείας, πώς πρέπει άραγε να αισθανόμαστε εμείς μέσα στους χριστιανικούς Ναούς μας, όπου φανερώνεται αυτός ο Τριαδικός Θεός; Το ψάλλουμε στην εκκλησία: «Έν τω ναώ έστώτες της δόξης σου έν ούρανώ έστάναι νομίζομεν». Αν μέσα στο ναό συναισθανόμασταν ότι βρισκόμαστε στον ουρανό, τότε με πολύ φόβο Θεού και περισσή ευλάβεια θα πλησιάζαμε και θα προσφέραμε την ταπεινή λατρεία μας.
2. ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ
Το δεύτερο στοιχείο που είχε η προσευχή του ήταν η ταπεινοφροσύνη. Ο Τελώνης συναισθανόταν βαθιά την αμαρτωλότητά του. Το ομολογούσε: «Ό Θεός, ίλάσθητί μοι τω άμαρτωλώ». Τα λόγια αυτά δεν τα έλεγε τυπικά. Αισθανόταν ένοχος και εξαρτούσε τη σωτηρία του εξ ολοκλήρου από το έλεος του Θεού. Η ταπείνωσή του ήταν ειλικρινής. Γι' αυτό, σημειώνει ο ιερός Χρυσόστομος, ο Τελώνης «ούκ ήλγησεν έπί τη κατηγορία, άλλά κατεδέξατο το είρημένον μετ' ευγνωμοσύνης»- δεν αντέδρασε στα περιφρονητικά λόγια του Φαρισαίου, ούτε πόνεσε από την κατηγορία, αλλά δέχθηκε με ευγνωμοσύνη τον πικρό λόγο, διότι πίστευε ότι του άξιζε. Τόσο μεγάλο αγαθό είναι η ταπεινοφροσύνη!
Πόσο πολύ μάς διδάσκει το ταπεινό του φρόνημα! Μπορεί κι εμείς να ονομάζουμε τον εαυτό μας αμαρτωλό, να απαγγέλλουμε στην προσευχή μας τα ίδια λόγια «Ό Θεός, ίλάσθητί μοι τω άμαρτωλώ», αλλά όταν μάς υποδείξουν ένα λάθος, όταν μάς κατηγορήσουν, αμέσως αντιδρούμε και στενοχωριόμαστε. Μήπως τελικά δεν το πιστεύουμε αυτό το «ίλάσθητί μοι τώ άμαρτωλώ»; Ή ταπεινοφροσύνη απαιτεί τόλμη και ειλικρίνεια κι είναι αυτή που ελκύει τη χάρη και το έλεος του Θεού.
3. ΜΕΤΑΝΟΙΑ
Το τρίτο στοιχείο που είχε η προσευχή του ήταν η μετάνοια. Και μάλιστα μετάνοια βαθιά και ειλικρινής. Ο Τελώνης «έτυπτεν είς το στήθος αυτού λέγων· ό Θεός, ίλάσθητί μοι τω άμαρτωλώ». Χτυπούσε το στήθος του διότι εκεί βρίσκεται η καρδιά, το κέντρο όλων των αμαρτωλών επιθυμιών και διαθέσεων του άνθρωπου. Δεν κατηγορούσε τους άλλους, δεν μεταβίβαζε ευθύνες, ούτε πρόβαλλε δικαιολογίες για τις πράξεις του. Δεν έλεγε «παρασύρθηκα», «είναι η φύση του επαγγέλματος μου τέτοια που με αναγκάζει να παρανομήσω» και άλλα παρόμοια. Παραδεχόταν ότι αυτός και μόνο αυτός έφταιγε για το κατάντημα του και κατηγορούσε τον εαυτό του.
Αυτή είναι πραγματική μετάνοια. Ο άνθρωπος που με τέτοια ειλικρινή διάθεση καταφεύγει στο έλεος του Θεού είναι απολύτως βέβαιο ότι θα βρει συγχώρηση από το Θεό. «Καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ό Θεός ούκ έξουδενώσει» (Ψαλμ. ν' [50] 19). Τη συντετριμμένη καρδιά ό Θεός ποτέ δεν θα την απορρίψει. Ο φιλάνθρωπος Θεός που επιθυμεί τη σωτηρία όλων των ανθρώπων δέχεται τη μετάνοια κάθε αμαρτωλού, όπως ακριβώς και του Τελώνη της σημερινής ευαγγελικής περικοπής.
Καθώς σήμερα ανοίγει η κατανυκτική περίοδος του Τριωδίου, κατά την οποία όλο και πιο συχνά θα έχουμε την ευκαιρία να προσερχόμαστε στους ιερούς Ναούς μας για να προσευχηθούμε και να λατρεύσουμε τον Κύριο, ας φέρνουμε συχνά στο νου μας την Παραβολή αυτή του Κυρίου. Κι ας ακολουθήσουμε την προτροπή του ιερού υμνογράφου: «Μη προσευξώμεθα φαρισαϊκώς, αδελφοί» αλλά «τελωνικώς διά νηστείας κράζοντες· ίλάσθητί ήμίν ό Θεός τοις άμαρτωλοίς». Ας συμμετέχουμε κι εμείς στις ιερές Ακολουθίες με φόβο Θεού, με ταπεινοφροσύνη και ειλικρινή μετάνοια για να χαρίσει και σ' εμάς ο πανάγαθος Θεός αυτό που έλαβε και ο Τελώνης: τη δικαίωση και τη σωτηρία.