Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ

---

Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, Προφήτης και Βαπτιστής είναι από τις μεγαλύτερες μορφές που συνδέουν την Παλαιά με την Καινή Διαθήκη. Είναι η «φωνή βοώντος εν τη ερήμω», λέγουσα «ετοιμάσατε την οδόν Κυρίου» σύμφωνα με τον προφήτη Ησαΐα (Ματθαίου Γ΄, 3 και Μάρκου Α΄, 3) και «λύχνος καιόμενος και φαίνων» (Ιωάννου Ε΄, 35). Είναι ακόμα το «παιδίον» το οποίον θα ονομαστεί «προφήτης Υψίστου» (Λουκά Α΄, 76).

Για τους ευσεβείς και θεοφοβούμενους γονείς του, τον ιερέα Ζαχαρία και την Ελισάβετ ο χρόνος κύλησε χωρίς την έγκαιρη εκπλήρωση της μεγάλης επιθυμίας τους για τεκνοποίηση. Σε προχωρημένη ηλικία πλέον, και ενώ ο Ζαχαρίας προσέφερε θυμίαμα στο Ναό του Σολομώντος, τον επεσκέφθη ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και του ανακοίνωσε ότι εισακούσθηκαν οι δεήσεις τους από τον Ύψιστο για την απόκτηση τέκνου. Ταράχθηκε ο ιερέας και τον κατέλαβε μεγάλος φόβος, ενώ εξέφρασε της απορία του στον απρόσμενο επισκέπτη του, πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, αφού η γυναίκα του ήταν προχωρημένης ηλικίας. Για να τον πείσει ο Αρχάγγελος, τού είπε πως από εκείνη τη στιγμή θα παραμείνει άλαλος μέχρι τη γέννηση του παιδιού (Λουκά Α΄, 7, 9, 11, 12, 18, 20).
Στην κοιλιά της μητέρας του, ακόμα, ο Ιωάννης, σκίρτησε από αγαλλίαση, όταν επισκέφθηκε και ασπάσθηκε την Ελισάβετ η Παναγία, η οποία κυοφορούσε το Μεσσία (Λουκά Α΄, 41).

Οκτώ μέρες μετά τη γέννηση του αγίου τέκνου, οι προσκεκλημένοι για την περιτομή ρώτησαν το Ζαχαρία ποιό θα είναι το όνομά του. Εκείνος, μη μπορώντας ακόμα να μιλήσει, έγραψε σε μια πινακίδα «Ιωάννης». Αμέσως λύθηκε η φωνή του και δόξασε το Θεό για τη μεγάλη ευεργεσία (Λουκά Α΄, 63, 64).

Κατά μία εκδοχή της παράδοσης, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος σώθηκε από τη σφαγή των νηπίων από τον Ηρώδη με θαυματουργικό τρόπο, όταν ο τέταρτος μάγος δωροδόκησε τους στρατιώτες-σφαγιαστές.
Από μικρή ηλικία εγκατέλειψε κάθε τι εγκόσμιο και αναχώρησε για την έρημο της Ιουδαίας, όπου αφοσιώθηκε στο Θεό με άσκηση, νηστεία και προσευχή, κηρύσσοντας μετάνοια με τη γνωστή φράση του Ευαγγελίου: «μετανοείτε, ήγγικε γάρ η Βασιλεία των Ουρανών» (Ματθαίου Γ, 2). Κυκλοφορούσε ανυπόδητος και το ένδυμά του ήταν από σκληρή τρίχα καμήλας, που είναι ζώο της ερήμου και συμβολίζει την υπομονή. Η διατροφή του ήταν ιδιαίτερα λιτή και περιοριζόταν στις ακρίδες και το άγριο μέλι.
Περί το 29 μ.Χ. κατήλθε στις όχθες του Ιορδάνη.

Η επιβλητική εμφάνισή του, η ηγεμονική μορφή του και η εξαιρετική του απλότητα συγκινεί τις ψυχές των ανθρώπων και αποκτά πάρα πολλούς μαθητές. Ορισμένοι πιστεύουν πως είναι ο Μεσσίας, εξομολογούνται και ύστερα βαπτίζονται στον Ιορδάνη. Ο ίδιος, όμως, διακηρύττει πως «βαπτίζει εν ύδατι», ενώ «Εκείνος που έρχεται μετά απ’ αυτόν και Του Οποίου δεν είναι άξιος ούτε τα παπούτσια να Τού κρατάει, βαπτίζει εν Πνεύματι Αγίω καί πυρί» (Ματθαίου Γ΄, 11).

Το βάπτισμα του Ιωάννη δέχθηκε και Ο Ίδιος Ο Χριστός. Μόλις ο Βαπτιστής Τον αντίκρισε να έρχεται προς το μέρος του, τον κατέλαβε θείον δέος και προσπάθησε να Τον εμποδίσει. «Εγώ έχω ανάγκη να βαπτιστώ από Σένα κι έρχεσαι Συ σ’ εμένα;», του είπε. «Έτσι πρέπει να γίνει», του απαντάει ο Κύριος (Ματθαίου Γ΄, 14) κι εκείνος υπακούει στη Θεία εντολή, για να φανερωθεί στον ίδιο και σε όλον τον κόσμο η Τρισυπόστατη Θεότητα.
Το κήρυγμα του Βαπτιστή είναι φωνή ελέγχου για τον καθένα μας, όπως είναι και ο δημόσιος έλεγχος για τους διεφθαρμένους και τους ισχυρούς. «Δεν είναι δυνατόν να έχεις παντρευτεί τη γυναίκα του αδελφού σου», την Ηρωδιάδα, «αντιβαίνοντας το Μωσαϊκό Νόμο», έλεγε στο βασιλιά Ηρώδη τον Αντύπα, κάτι που ενοχλούσε πολύ το παράνομο βασιλικό ζευγάρι.

Ο Ηρώδης, γνωστός από τον Ευαγγελιστή Λουκά και ως «αλεπού» (κεφ. ΙΓ΄, εδάφ. 32), θεωρούσε δίκαιο τον Ιωάννη, φοβόταν συνάμα και την οργή του λαού που θα ξέσπαγε επάνω του αν τού έκανε κακό. Έτσι, περιορίστηκε στο να τον φυλακίσει, παρά να τον θανατώσει, όπως του ζητούσε επίμονα η Ηρωδιάδα, για να πάψει να τους ελέγχει με το κήρυγμά του.

Το κήρυγμα του Ιωάννη και ο έλεγχος του παράνομου ζευγαριού, όμως, συνεχίστηκε και μέσα από τη φυλακή. Η σατανική Ηρωδιάδα βρήκε την κατάλληλη ευκαιρία που ζητούσε την ημέρα της γιορτής των γενεθλίων του Ηρώδη: Ο βασιλιάς γοητεύθηκε τόσο πολύ από το χορό και την ομορφιά της κόρης της, της Σαλώμης, που ορκίσθηκε ότι θα της έδινε ό,τι του ζητήσει, ακόμα και το ήμισυ της βασιλείας του! Η Σαλώμη συμβουλεύθηκε τη μητέρα της κι εκείνη ζήτησε «την κεφαλήν Ιωάννου του Βαπτιστού επί πίνακι»! Δέσμιος, λοιπόν, ο βασιλιάς της απερισκεψίας του και του πάθους του, δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά. Αφού έδωσε εντολή στους στρατιώτες να προχωρήσουν στο αποτρόπαιο έγκλημα, εκείνοι τού έφεραν την ματωμένη κεφαλή του αγίου σε δίσκο ή ταψί, την έδωσε στη Σαλώμη κι εκείνη με τη σειρά της στη μητέρα της, όπως μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής Μάρκος (κεφ. ΣΤ΄, 20-29).

Ήταν τέτοια η Θεία Οικονομία, να γίνει ο Ιωάννης Πρόδρομος του Κυρίου και στη γη και στον Άδη.
Ο ενταφιασμός του Βαπτιστού έγινε με τις πρέπουσες τιμές από τους μαθητές του, πιθανότατα, στη Σεβάστεια της Ιουδαίας. Από το χρονογράφο Μοναχό Γεώργιο Αμαρτωλό πληροφορούμεθα πως το λείψανο του Βαπτιστή κάηκε επί αυτοκρατορίας Ιουλιανού του παραβάτη. Σώθηκε μόνο το δεξί του χέρι, εκείνο που άγγιξε την Κεφαλή του Δεσπότου Χριστού και το οποίο φυλάσσεται στη Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους.

Το μένος και το μίσος της Ηρωδιάδας κατά του Βαπτιστού ίσως και να ξέσπασε στην αγία του κεφαλή, η οποία βρέθηκε πολλά χρόνια μετά με θαυματουργικό τρόπο τρεις φορές: Α΄, Β΄ και Γ΄ εύρεση.

Το παράνομο βασιλικό ζεύγος εξορίστηκε αργότερα στη Γαλλία από τον αυτοκράτορα Καλιγούλα. Το τέλος τους ήταν πολύ άδοξο και χωρίς την παραμικρή βασιλική χλιδή, ενώ η Σαλώμη πέθανε με ιδιαίτερα τραγικό τρόπο.

Βλέπουμε τον Ιωάννη τον Πρόδρομο στις ιερές εικόνες με φτερά αγγέλου. Η απεικόνιση αυτή μας παραπέμπει στα λεχθέντα υπό του προφήτου Μαλαχίου, τον οποίο επικαλείται και ο Ευαγγελιστής Μάρκος, (κεφ. Β΄, εδάφ. 2): «Αποστέλλω τον άγγελόν μου νωρίτερα από σένα να προετοιμάσει το δρόμο σου». Βλέπουμε το Βαπτιστή και με ένδυμα από τρίχα καμήλας, το οποίο φορούσε στην έρημο με δερμάτινη ζώνη στη μέση. Τον βλέπουμε, ακόμα, να κρατάει ο ίδιος την αποκοπείσα τίμια κεφαλή του σε δίσκο ή ταψί, εικόνα η οποία τονίζει τη μαρτυρική του θυσία και την αγιότητά του. Αξέχαστα μένουν εδώ τα λόγια ενός απλού κι αγράμματου γεροντάκου σε χωριό των Καλαβρύτων, απαντώντας στην ερώτηση κάποιου, σχεδόν, συνομήλικού του: «Άγιος είναι, έβγαλε άλλο κεφάλι»! Η πίστη κάνει τη φαντασία των απλοϊκών ανθρώπων να μη γνωρίζει σύνορα και να θεωρεί τα υπερφυσικά φυσιολογικά!

Η μαρτυρία Του Ίδιου Του Κυρίου και μόνο, ότι «δεν γεννήθηκε από γυναίκα άλλος μεγαλύτερος και αξιότερος από τον Ιωάννη» (Ματθαίου ΙΑ΄, 11), τον κατατάσσει στην κορυφή των Αγίων και η Εκκλησία μας τον τιμά όπως του αρμόζει. Η εικόνα του βρίσκεται πάντα δίπλα σ’ αυτήν του Χριστού, στο δεξιό μέρος του τέμπλου κάθε ορθόδοξου ναού. Στη Μικρή και στη Μεγάλη Έξοδο κάθε Θείας Λειτουργίας, τον Πρόδρομο συμβολίζει η αναμμένη λαμπάδα, που προηγείται του Ευαγγελίου και των Τιμίων Δώρων. Η Εκκλησία μας επικαλείται τη μεσιτεία του σε κάθε Θεία λατρεία, ενώ γιορτάζεται πολλές φορές το χρόνο:
– 7 Ιανουαρίου η σύναξη του.
– 24 Φεβρουαρίου η Α΄ και Β΄ εύρεση της τιμίας κεφαλής του.
– 25 Μαΐου η Γ΄ εύρεση.
– 24 Ιουνίου το γενέθλιό του.
– 29 Αυγούστου η αποτομή της τιμίας κεφαλής του.
– 23 Σεπτεμβρίου η Σύλληψή του.

Ο βίος, τα θαύματα και το μαρτυρικό του τέλος συγκίνησαν, ενέπνευσαν και πάντα θα συγκινούν και θα εμπνέουν προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, όπως αγιογράφους, ζωγράφους, ποιητές και λογοτέχνες, όλες τις μετά Χριστόν εποχές.

Το απολυτίκιο της εορτής της 29ης Αυγούστου:Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων, σοι δε αρκέσει η μαρτυρία του Κυρίου, Πρόδρομε. Ανεδείχθης γάρ όντως και προφητών σεβασμιότερος, ότι και εν ρείθροις βαπτίσαι κατηξιώθης τον κηρυττόμενον. Όθεν της αληθείας υπεραθλήσας, χαίρων ευηγγελίσω και τοις εν Άδη, Θεόν φανερωθέντα εν σαρκί, τον αίροντα την αμαρτίαν του κόσμου και παρέχοντα ημίν το μέγα έλεος.

Η 29η του Αυγούστου, ημέρα μνήμης του αποκεφαλισμού του τιμίου Προδρόμου, είναι η τελευταία μεγάλη γιορτή του εκκλησιαστικού έτους και συγκινεί βαθύτατα την ψυχή του λαού. Έχουμε αυστηρή νηστεία, γι’ αυτό ονομάζεται και «του αϊ-Γιάννη του νηστευτή». Η λαϊκή παράδοση θέλει όποιον παραβιάζει νηστεία αυτή να τον πιάνουν φοβερές θέρμες (ρίγη, κρυάδες) και για να γίνει καλά πρέπει να πάνε οι δικοί του λάδι ή κερί ή λιβάνι στην εκκλησία. Ακόμα λέγεται στα χωριά των Καλαβρύτων το πάθημα κάποιου που αμφισβητούσε την αυστηρή νηστεία της ημέρας κι έφαγε ξινόγαλο, χωρίς να μπορέσουν οι δικοί του να τον εμποδίσουν. Λίγη ώρα αργότερα, «τον χόρεψαν οι θέρμες»! Άλλες ονομασίες για τον αϊ-Γιάννη το νηστευτή είναι «τιναχτής», επειδή σε τινάζουν οι θέρμες, «αποκεφαλιστής», «ριγολόγος» (από το ρίγος) και «θερμολόγος» (από τις θέρμες).

Πέρα από την επιβεβλημένη νηστεία της θρησκείας μας, την ημέρα αυτή δεν πίνουν κόκκινο κρασί και δεν τρώνε ντομάτα, σύκο, καρπούζι και κάθε τι που το χρώμα του θα μπορούσε να θυμίζει το αίμα του αγίου που έτρεξε κατά τον αποκεφαλισμό του. Δεν τρώνε ούτε καρύδι, επειδή οι άπιστοι του έκοψαν το «καρύδι». Ακόμα, σε πολλά μέρη της πατρίδας μας δεν πιάνουν μαχαίρι και το ψωμί το κόβουν με το χέρι.

Ο άγιος θεωρείται και θεραπευτής πολλών νοσημάτων, αφού ο «αϊ-Γιάννης γιαίνει». Γνωστή και η λαϊκή έκφραση, άλλωστε: «Άγιε μου Γιάννη, γειάνε με».
Στα Καλαβρυτοχώρια την ημέρα αυτή την τιμητική της έχει η φασολάδα, χωρίς ντομάτα και χωρίς λάδι. Τα προηγούμενα χρόνια, μάλιστα, που τα εσπεριδοειδή ήταν δυσεύρετα στα ορεινά χωριά μας, έριχναν χυμό άγουρου σταφυλιού («αγουρίδα»), αντί για λεμόνι, που την έκανε πολύ νόστιμη. Θέση στο τραπέζι είχαν και το σκόρδο, το κρεμμύδι και τα πρώτα γούρμα (ώριμα) σταφύλια που προσφάιζαν με ψωμί.

Οι πολλές εκκλησίες, μοναστήρια και ξωκκλήσια προς τιμήν του και οι εκδηλώσεις λατρείας με Θ. Λειτουργίες, παρακλήσεις, λιτανείες, αγρυπνίες κλπ, καταδεικνύουν την πίστη και τα συναισθήματα αγάπης και ευλάβειας του κόσμου στον μεγάλο Άγιο, Προφήτη και Βαπτιστή.

 Ἀπολυτίκιον
Ἦχος β’.
Μνήμη δικαίου μετ᾽ ἐγκωμίων· σοί δέ ἀρκέσει ἡ μαρτυρία τοῦ Κυρίου Πρόδρομε· ἀνεδείχθης γάρ ὄντως καί Προφητῶν σεβασμιώτερος, ὅτι καί ἐν ῥείθροις βαπτίσαι κατηξιώθης τόν κηρυττόμενον· ὅθεν τῆς ἀληθείας ὑπεραθλήσας, χαίρων εὐηγγελίσω καί τοῖς ἐν ᾅδῃ, Θεόν φανερωθέντα ἐν σαρκί, τόν αἴροντα τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, καί παρέχοντα ἡμῖν τό μέγα ἔλεος.