Άρχισε
και φέτος το Τριώδιο. Μια εκκλησιαστική περίοδος δέκα εβδομάδων, που
ξεκινά από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και φτάνει μέχρι και το
Μέγα Σάββατο. Μέσα στην περίοδο αυτή περιλαμβάνεται και η Μεγάλη
Τεσσαρακοστή καθώς και η αγία και Μεγάλη Εβδομάδα.
Η ονομασία Τριώδιο οφείλεται στο ότι στις ιερές Ακολουθίες που τελούνται κάθε μέρα το πρωί στους ιερούς Ναούς μας κατά το διάστημα αυτό, τα τροπάρια του Κανόνος τις περισσότερες φορές είναι σε τρεις ομάδες, τρεις ωδές, ενώ τον άλλο καιρό είναι σε οκτώ ομάδες, οκτώ ωδές. Το βιβλίο που περιέχει όλες τις ιερές Ακολουθίες των ημερών αυτών ονομάζεται “Τριώδιον” και από αυτό πήρε την ονομασία της και όλη η περίοδος.
Το Τριώδιο είναι η πλέον κατανυκτική περίοδος της λειτουργικής μας ζωής. Τελούνται κατ’ αυτό ακολουθίες που βοηθούν την ψυχή μας να συναισθανθεί την κατάστασή της, να πονέσει για την αμαρτωλότητά της και να καταφύγει μετανοημένη και ταπεινή στο πέλαγος του ελέους του Θεού.
Μεγάλο Απόδειπνο, «Χαιρετισμοί» της Υπεραγίας Θεοτόκου, Κατανυκτικοί Εσπερινοί, Προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες, Λειτουργίες του Μεγάλου Βασιλείου τις πέντε εν συνεχεία Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και προπάντων οι Ακολουθίες του Νυμφίου και των σεπτών παθών του Κυρίου. Όλα συγκινητικά, όλα βοηθητικά για τη μετάνοιά μας και για την ανύψωση της ψυχής μας από τα χαμηλά, τα κοσμικά και αμαρτωλά.
Οι θαυμάσιοι ιεροί ύμνοι της περιόδου αυτής, έργα αγίων υμνογράφων, και τα επιλεγμένα Αναγνώσματα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη δημιουργούν στους Ναούς μας και στην καρδιά μας αγία και ιερή ατμόσφαιρα.
Αν θέλαμε με λίγες λέξεις να χαρακτηρίσουμε το πνεύμα του Τριωδίου, δε θα βρίσκαμε καλύτερες από αυτές με τις οποίες αρχίζει ένας ύμνος αυτών των ημερών: «Μετανοίας ο καιρός και δεήσεως ώρα», γράφει ο εμπνευσμένος ιερός υμνωδός. Αυτός δηλαδή ο καιρός, αυτή η περίοδος, είναι καιρός μετανοίας και προσευχής.
Μετάνοια πρώτα. Θα μας το θυμίσουν συγκλονιστικά η παραβολή του Ασώτου και το παράδειγμα της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Μετάνοια. Αλλαγή δηλαδή νου, νοοτροπίας, σκέψεων, επιθυμιών και λόγων. Να μη στριφογυρίζουν μέσα μας λογισμοί και πόθοι ακάθαρτοι και αμαρτωλοί. Να μην κυριεύουν το νου μας εγωιστικές και αλαζονικές σκέψεις σαν εκείνες του Φαρισαίου της Παραβολής. Να μη βρίσκει τόπο μέσα μας ο δαίμονας της κατάκρισης, της φλυαρίας και αργολογίας, της αρχομανίας και περιεργείας, όπως μας θυμίζει η κατανυκτική ευχή του οσίου Εφραίμ, που ακούγεται τις μέρες αυτές. Να μην έχει θέση στη ζωή μας η αμαρτία με κάθε της μορφή.
Αντιθέτως, να γεμίζει ο νους μας με αγίες και καθαρές σκέψεις, με αγαπητική διάθεση προς το Θεό και τους συνανθρώπους μας. Να παύσουν τα μάτια μας να στρέφονται προς την αμαρτία, προς τη ματαιότητα. Να παρακαλούμε το Θεό, όπως ο ιερός Ψαλμωδός, λέγοντας «απόστρεψον τους οφθαλμούς μου του μη ιδείν ματαιότητα» (Ψαλμ. 118, 37). Να μας βοηθά για να μη μας ελκύουν οι θεωρούμενες χαρές του κόσμου, που ζει χωρίς φόβο Θεού, ούτε να κολλά η καρδιά μας σε πράγματα πρόσκαιρα.
Αλλά
να στρέφεται καθένας μας προς τα ουράνια, προς τα ανέκφραστα κάλλη του
Παραδείσου και να αγωνιζόμαστε να στολίσουμε την ψυχή μας με τα άφθαρτα
και αμάραντα και εύοσμα άνθη των αρετών. Με την αγάπη, με την ταπείνωση,
με την καθαρότητα, με την πραότητα και την υπομονή. Με όλες τις αρετές
που έδειξε με το παντέλειο παράδειγμά του ο Ιησούς Χριστός.
Αυτό σημαίνει μετάνοια. Αποστροφή προς την αμαρτία και πόθος και αγάπη για την αρετή. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, που τον προβάλλει προς μίμηση τις ημέρες αυτές η αγία Εκκλησία μας, έλεγε ότι μετάνοια είναι «το μισήσαι την αμαρτίαν και αγαπήσαι την αρετήν και εκκλίναι (να απομακρυνθείς) από του κακού και ποιήσαι το αγαθόν» (ΕΠΕ 11, 492).
Και μαζί με τη μετάνοια, είπαμε, και προσευχή. Περισσότερη και θερμότερη τώρα προσευχή. Γι’ αυτό συχνότερα μας καλεί αυτές τις μέρες η Εκκλησία μας στις ακολουθίες της για κοινή προσευχή, προσευχή με τα άλλα μέλη της Εκκλησίας μας. Και μαζί με την κοινή, και προσευχή ατομική στο σπίτι μας ή όπου αλλού μπορούμε. Προσευχή με τα λόγια των αγίων Πατέρων μας, που έχουν αποτυπωθεί στα βιβλία της Εκκλησίας μας. Αλλά και προσευχή αυτοσχέδια, με λόγια δικά μας, βγαλμένα από την καρδιά μας για την ψυχική μας κατάσταση, για κάθε τι που μας απασχολεί.
Προσευχή όμως σαν εκείνη του Τελώνη. Με συναίσθηση της αμαρτωλότητας και αναξιότητάς μας. Με ταπείνωση και συντριβή. Με εκζήτηση του ελέους και της ευσπλαχνίας του Θεού. Προσευχή που θα βοηθά στην ολοκλήρωση της μετάνοιας μας· που θα πηγάζει από τα δάκρυα της καρδιάς μας και θα την πλημμυρίζει και πάλι με γλυκερά δάκρυα. Η αληθινή προσευχή, έλεγε ο άγιος Ιωάννης της «Κλίμακος», που θα τον θυμηθούμε τις μέρες αυτές, είναι «δακρύων μήτηρ, αι πάλιν θυγάτηρ» (Λογ. 28, 1).
Όταν ζούμε έτσι την προσευχή και τη μετάνοια, θα ωφεληθούμε ουσιαστικά από το Τριώδιο. Και θα νιώσουμε πραγματικά τότε αναστημένοι ψυχικά, καθώς θα πανηγυρίζουμε τη λαμπροφόρο Ανάσταση του Κυρίου, στην οποία μάς οδηγεί το Τριώδιο.