"Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις" (Οδυσσέας Ελύτης, "Ο Μικρός Ναυτίλος")
Ο λόγος του ποιητή παραμένει πιο επίκαιρος παρά ποτέ. Όλη η συζήτηση που κάνουμε για την Ελλάδα έχει κέντρο της την συμμετοχή της στον σύγχρονο κόσμο και πολιτισμό. Πώς να δημιουργηθούν οι υποδομές με τρόπο ώστε να μην κινδυνεύει η ζωή μας, πώς οι πολιτικοί μας να νοιάζονται για τον λαό, πώς να κυριαρχήσει μία συλλογική υπευθυνότητα, πώς να μην μείνουμε έξω από τα ευρωπαϊκά πράγματα, από την τεχνολογική ακμή, αλλά να είμαστε ισότιμα μέλη του παγκόσμιου χωριού που είναι η ανθρωπότητα. Ομνύουμε στην παιδεία. Διαμαρτυρόμαστε για τα λάθη, τις παραλείψεις, τα εγκλήματα, όπως τα χαρακτηρίζουμε. Στην πραγματικότητα ζούμε ένα παιχνίδι μικροπολιτικής, στο οποίο υφέρπει η αντίληψη: να την πληρώσει ο άλλος και όχι εγώ, να μην θιχτούν τα δικαιώματά μου, κυρίως η δυνατότητά μας να είμαι εξασφαλισμένος με βάση όπου έχω βολευτεί, για να μην καταστώ αδύναμος κρίκος.
Στον δρόμο αυτό, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι ο λόγος του ποιητή. Πρώτα, ότι υπάρχει η Ελλάδα πριν από εμάς. Ο καθένας μας θα παρέλθει, η πατρίδα θα μείνει. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να αποφασίσουμε πως χωρίς θυσίες δεν μπορεί κάτι να αλλάξει, να προχωρήσει. Το δεύτερον, πως χρειάζεται σύνδεση με το παρελθόν μας αξιακή.
Η ελιά, εκτός από κυρίαρχο στοιχείο του ελληνικού τοπίου και της γης μας, ήταν το σύμβολο της αρχαίας Αθήνας. Και η Αθήνα ήταν "πόλις", δηλαδή κοινωνία στην οποία η αλήθεια διακρίνονταν "εν τω κοινωνείν". Οι πολίτες ήταν έτοιμοι να παλέψουν για την πατρίδα τους. Τα μεγάλα έργα πήγαζαν από την ευσέβεια και την αρετή (σήμερα οι αξίες αυτές θεωρούνται αδιάφορες ή και οπισθοδρομικές). Οι πολιτικοί λογοδοτούσαν και οι πλούσιοι χορηγούσαν υποχρεωτικά στην συντήρηση του στρατού και του στόλου, στα δημόσια έργα, στην προβολή των θεατρικών παραστάσεων (τραγωδία, σατυρικό δράμα, κωμωδία). Η συμμετοχή στην συνέλευση του λαού, την εκκλησία του δήμου, ήταν υποχρεωτική.
Το αμπέλι, πάλι, εκτός από την χαρά της συνάντησης και της γιορτής που συνοδεύεται από το κρασί, μας ξαναφέρνει στον νου την θεία λειτουργία, το αίμα του Χριστού που μας ενώνει, μας κάνει όλους μια οικογένεια στο όνομα της αγάπης και στην προοπτική της. Κι εδώ η αγάπη οδηγεί στην θυσία. Για να υπάρξει ελευθερία, ο άνθρωπος αφήνει την προτεραιότητα του "εγώ" του στην άκρη και παλεύει με τα πάθη του, για να μπορεί να νοιάζεται για τον άλλον και να γίνεται ένα μαζί του. Ελλάδα χωρίς χριστιανική παράδοση, χωρίς βυζαντινή ταυτότητα, χωρίς αρχοντιά, χωρίς πίστη δεν νοείται.
Το καράβι, τέλος, δείχνει την αέναη σχέση του Έλληνα με την θάλασσα ως αέναη δίψα για ελευθερία. Ο Έλληνας είναι ταξιδευτής, όπως ο Οδυσσέας. Θέλει να γνωρίσει και να σχετιστεί με τους άλλους ανθρώπους και να μάθει την νοοτροπία τους, όχι για να υποταχτεί, αλλά για να συνθέσει. Και το καράβι καθιστά τον Έλληνα έμπορο, ναυτικό και την, ίδια στιγμή, πολεμιστή. Η επανάσταση του '21 δεν θα είχε πετύχει αν ο ελληνικός στόλος δεν κυριαρχούσε στο Αιγαίο. Το ίδιο και στην μετέπειτα ιστορία μας.
Χωρίς ιστορία η συζήτηση γίνεται για το πώς θα αφομοιωθούμε καλύτερα. Με ιστορία, για το πώς θα συναντηθούμε. Καιρός για επανεκτίμηση, με ευθύνη όλων.
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός