Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία τα
ομοιώματα του Πατρός και του Αγίου Πνεύματος, είναι απαγορευμένες
απεικονίσεις, επειδή η Αγία Γραφή απαγορεύει σε πολλά εδάφια τις εικόνες
της αόρατης Θεότητας. Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία η ενσάρκωση του
Λόγου δίνει τη δυνατότητα απεικόνισης μόνο του Υιού, και μόνο κατά την
ανθρώπινη φύση του. Με την πάροδο του χρόνου, κατά την τελευταία
Βυζαντινή περίοδο και εξής, άρχισε να υποστηρίζεται η άποψη, ότι και ο
άναρχος Πατήρ πρέπει να ζωγραφίζεται καθώς εφάνη εις τον προφήτην Δανιήλ
ως «Παλαιός Ημερών».
Η απεικόνιση του Αγίου Πνεύματος ως περιστεριού επιτρέπεται
μόνο στην εικόνα των Θεοφανείων, όπου το Άγιο Πνεύμα εμφανίστηκε “εν
είδει περιστεράς”. Επιτρέπεται επίσης η απεικόνιση της καθόδου του Αγίου
Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή, όταν “διεμεριζόμενοι γλώσσαι ωσεί πυρός”
ήρθαν και στάθηκαν πάνω στα κεφάλια των Αποστόλων (Πράξεις 2,3).
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχουν δυο απεικονίσεις του συνόλου
της Αγίας Τριάδας: Ο ένας είναι η παράσταση των τριών Αγγέλων και φέρει
την επιγραφή «Η Αγία Τριάς» ή «Η φιλοξενία του Αβραάμ». Η απεικόνιση
αυτή της Αγίας Τριάδας είναι η παραδοσιακή και γενικά η πιο αποδεκτή.
Ο δεύτερη απεικόνιση είναι η παράσταση των τριών Προσώπων της
Αγίας Τριάδος, δηλαδή του Πατρός ως γέροντος με λευκά μαλλιά και γένια,
του Υιού που εικονίζεται καθισμένος στα δεξιά Του και του Αγίου
Πνεύματος με τη μορφή περιστεριού να ίπταται ανάμεσά τους. Ο τύπος αυτός
της απεικονίσεως της Αγίας Τριάδος, αναφέρεται στους έσχατους
βυζαντινούς και ιδιαίτερα στους μεταβυζαντινούς χρόνους εξαιτίας δυτικής
επιδράσεως.
Υπάρχει και μια τρίτη εικόνα, στην οποία παρουσιάζεται
ολόκληρη η Αγία Τριάδα, χωρίς ωστόσο το αντικείμενο της εικόνας να
αναφέρεται σ’ Αυτή. Είναι η εικόνα της Βάπτισης του Κυρίου, που ίσως να
είναι και η πιο αντιπροσωπευτική της Αγίας Τριάδος.
ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΚΑΙ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΤΥΠΟΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ
Για το δόγμα της Αγίας Τριάδος, εκτός από τις ρητές μαρτυρίες
της Καινής Διαθήκης, έχουμε και υπαινιγμούς στην Παλαιά Διαθήκη. Ένας
από αυτούς τούς υπαινιγμούς είναι και η εμφάνιση του Θεού στον Αβραάμ
υπό την μορφή τριών ανδρών.
Στη Γένεση (18,1) ενώ ο Αβραάμ καθόταν κοντά στη δρυ Μαμβρῆ,
όπου είχε στήσει την σκηνή του, τον επισκέφτηκαν τρεις άγνωστοι άνδρες.
Ο Αβραάμ τους υποδέχτηκε με εγκαρδιότητα και αγάπη, παρ᾿ όλο που του
ήταν άγνωστοι. Στη συνέχεια τους παρέθεσε πλούσιο τραπέζι. Κατά την
συζήτηση οι άγνωστοι επισκέπτες ανήγγειλαν στον Αβραάμ ότι η γυναίκα του
η Σάρρα θα αποκτήσει παιδί μέσα σ’ ένα χρόνο, όπως και έγινε.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας στο βιβλικό αυτό γεγονός είδαν μία προτύπωση
του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος, το οποίο απεκαλύφθη πλήρως στην Καινή
Διαθήκη. Για αυτό και η φιλοξενία του Αβραάμ απεικονίστηκε στη σχετική
εικόνα. Επειδή στην συνέχεια της βιβλικής διηγήσεως οι δύο από τους
τρεις άνδρες εμφανίζονται ως Άγγελοι, επικράτησε να εικονίζονται και οι
τρεις με την αγγελική μορφή. Μια τέτοια εικόνα υπήρχε και τιμούνταν
στους αρχαίους καιρούς στο μέρος, όπου έγινε η φιλοξενία του Αβραάμ κατά
την μαρτυρία του Ευσεβίου Καισαρείας.
Η υπεροχή του μέσου Αγγέλου επικράτησε σε πολλές
εικόνες της φιλοξενίας. Αυτό οφείλεται στην ερμηνεία, που έδωσαν μερικοί
Πατέρες της Εκκλησίας (Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Ιωάννης Δαμασκηνός) στο
γεγονός. Οι Πατέρες είδαν στην φιλοξενία του Αβραάμ την εμφάνιση του
Ιησού Χριστού συνοδευόμενου από δύο Αγγέλων, ενώ άλλοι (Κύριλλος ο
Αλεξανδρείας, Αμβρόσιος ο Μεδιολάνων) ερμήνευσαν την επίσκεψη των τριών
ανδρών ως προτύπωση ολοκλήρου της Αγίας Τριάδος.
Είναι άξιον παρατηρήσεως, ότι ο μέσος άγγελος όχι μόνο
υπερέχει στο μέγεθος των δύο άλλων αλλά είναι και ο μόνος που κρατάει
ειλητάριο. Αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της εικονογραφίας του
Χριστού, ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, γι’ αυτό και
υποστηρίχτηκε ότι, επειδή μάλιστα έχει και ένσταυρο φωτοστέφανο, ότι
συμβολίζει τον Χριστό ή κατ᾿ άλλους τον Θεό Πατέρα.
Στην δεύτερη περίπτωση που οι Άγγελοι εικονίζονται ως
ισοκέφαλοι, χωρίς δηλαδή διάκριση μεγέθους και άλλων χαρακτηριστικών, η
εικόνα θέλει να δηλώσει την ισοτιμία των Προσώπων της Αγίας Τριάδος.
Η πατερική ερμηνεία της φιλοξενίας του Αβραάμ ως συμβολισμού
της Αγίας Τριάδος επηρέασε και τα τροπάρια της Εκκλησίας μας. Έτσι ένα
τροπάριο της Κυριακής του Παραλύτου παρουσιάζει ωραιότατα τον
συμβολισμό: “Μέτοικος ὑπάρχων ὁ ᾿Αβραάμ, κατηξιώθη τυπικῶς ὑποδέξασθαι,
ἑνικόν μέν Κύριον ἐν τρισίν ὑποστάσεσιν, ὑπερούσιον, ἀνδρικαῖς δέ
μορφώσεσιν” (Κανών Μεσονυκτικού, ωδή στ´)…
