Ένας
διάσημος πολιτικός επιστήμονας δήλωσε πρόσφατα: πιστεύω ότι δεν μπορεί
να υπάρξει δημοκρατία χωρίς αίσθηση εθνικής ταυτότητας, χωρίς ένα σύνολο
συμβόλων και αξιών στο υπόβαθρο μιας κοινότητας. Αξιών συμβατών όμως
πάντα με την de facto ποικιλομορφία της σύγχρονης κοινωνίας. Γι’ αυτό
χρησιμοποιώ τον όρο πολιτειακός εθνικισμός» (Φράνσις Φουκουγιάμα,
συνέντευξη στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ).
Τα λεγόμενα αυτά έρχονται να
συναντήσουν την πατρίδα μας σε μία περίοδο προετοιμασίας, μεταξύ άλλων,
για την συμπλήρωση 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821.
Στόχος της Επιτροπής εορτασμού να επιτευχθεί το rebranding της Ελλάδας,
να ξαναγίνει ελκυστική η χώρα μας όχι μόνο για τις φυσικές ομορφιές της
και τις τουριστικές διακοπές, αλλά ως προορισμός μνήμης της Ιστορίας,
σπουδής προσώπων που επέδειξαν αυταπάρνηση, ηρωισμό, δίψα για ελευθερία,
που νίκησαν τον εαυτό τους και ενώθηκαν σε έναν συλλογικό αγώνα για
ανεξαρτησία και αυτοκαθορισμό, σε μία εποχή όπου όλος ο κόσμος ήταν
εναντίον τους. Βεβαίως, μέχρι τώρα, οι όποιες προσπάθειες της επιτροπής
επισκιάστηκαν από συζητήσεις για απόψεις μελών της που υποτιμούν
προσωπικότητες όπως ο Καποδίστριας και ο Καραϊσκάκης, προκαλώντας οργή
στους πολλούς, σημάδι ότι οι προσωπικές ιδεοληψίες δύσκολα μπορούν να
παραμεριστούν, ενώ υπάρχει και φόβος μήπως οι εκδηλώσεις γίνουν αφορμή
πανηγυριών και εκφώνησης λόγων στους οποίους θα επισημαίνεται το DNA
του Έλληνα, για να πάρουμε δύναμη ότι είμαστε ο περιούσιος λαός.
Ο λόγος του Φουκουγιάμα όμως
δείχνει κάτι σπουδαίο, το οποίο η άρχουσα πολιτική και ακαδημαϊκή τάξη
δεν θέλει ή δεν μπορεί να αντιληφθεί: ότι η πολιτεία δεν υπάρχει για να
ερευνά την Ιστορία, αλλά για να διαμορφώνει το ποιοι πολίτες είμαστε και
ποιοι θα γίνουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας. Προφανώς και η ιστορική
αλήθεια διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο. Όμως αν δεν διασώζεται ένα αίσθημα
εθνικής ταυτότητας, με ένα σύνολο συμβόλων και αξιών ως υπόβαθρο και αν
δεν λειτουργεί η κοινωνία ως κοινότητα, τότε θα γίνουμε ένα άθροισμα
πληθυσμών, που ο καθένας θα πιστεύει ό,τι θέλει και δεν θα υπάρχει
συνεκτικός ιστός που να ενώνει τον λαό.
Οι αναθεωρητές της ιστορίας, οι
αρνητές του εθνικού αφηγήματος και της ιστορικής μας συνέχειας, που
λειτουργεί στο σχήμα Αρχαία Ελλάδα- Βυζάντιο- Νέος Ελληνισμός, ψάχνουν
να βρουν αφορμές ώστε να μειώσουν τα πρόσωπα εκείνα που πάλεψαν,
χρησιμοποιώντας σύμβολα, αλλά και δίνοντας τον εαυτό τους, να υπάρχουμε
ως λαός, ως έθνος, ως πολιτεία. Ο σταυρός δεν θεωρήθηκε σωστό να
συμπεριλαμβάνεται στο σήμα του εορτασμού. Ο ηρωισμός υποτιμάται.
Αναπόφευκτα τραύματα εκ του πολέμου, εκ των ανθρώπινων παθών, αλλά και
εκ του αισθήματος ελευθερίας μετά από σχεδόν 400 χρόνια σκλαβιάς που
φέρνει μέθη, τονίζονται, ενώ η θυσία μένει στην άκρη. Και ο
προβληματισμός για την ενσωμάτωση των (λαθρο)μεταναστών και των
προσφύγων, χωρίς όρια στην ροή τους, κάνει τον εορτασμό να μοιάζει
αναγκαστικός, αλλά κατά βάθος όχι επιθυμητός.
Ο πολιτειακός εθνικισμός
του Φουκουγιάμα όμως μάς δείχνει ότι επιτέλους θα πρέπει να πάψουμε να
φοβόμαστε τις λέξεις. Να μάθουμε, χωρίς να αμνηστεύουμε λάθη, να
χαιρόμαστε για την ανδρεία, τον ηρωισμό και την αγωνιστικότητα των
προγόνων μας. Να μη φοβόμαστε την μίμησή τους. Και με γνώμονα την
παράδοση των αξιών της Ορθοδοξίας, που συμπεριλαμβάνουν την αγάπη για
τον ξένο, όχι όμως την άρνηση της πίστης μας, να κρατήσουμε την
ταυτότητά μας ως βάση συνάντησης. Μεγάλο το χρέος!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
