"Την αγάπη την γεννά η απάθεια, την απάθεια την γεννά η ελπίδα στο Θεό, την ελπίδα, η υπομονή και η μακροθυμία.
Αυτές τις γεννά η καθολική εγκράτεια, την εγκράτεια ο φόβος του
Θεού, τον φόβο του Θεού τον γεννά η πίστη" (Άγιος Μάξιμος Ομολογητής).
Η ζωή του ανθρώπου πάνω στη γη, κατά την Ορθόδοξη
Παράδοση, είναι ένα ταξίδι, ένας δρόμος από το κατ' εικόνα στο καθ'
ομοίωση. (Εντελέχεια κατά τον Αριστοτέλη Η αρχή του ταξιδιού, του δρόμου
αυτού είναι η πίστη και το τέλος του δρόμου είναι η αγάπη. Γράφει ο
άγιος Ισαάκ ο Σύρος: "Όταν φτάσεις στην αγάπη τότε έφτασες στο τέλος του
ταξιδιού και περνάς στην αντίπερα όχθη εκεί που είναι η Αγία Τριάδα, η
όντως αγάπη". Όλη η θεολογία και η ασκητική της Ορθοδόξου Εκκλησίας
σκοπό έχει να μπορέσει ο άνθρωπος με τις δικές του δυνάμεις και
συνεργούσης της Θείας Χάριτος να μεταμορφώσει την εμπαθή ιδιοτελή αγάπη
του για τον Θεό και την κτίση σε ανιδιοτελή αγάπη προς όλους.
Πρώτος σταθμός στο ταξίδι αυτό είναι η πίστη. Η πίστη
στην Ορθόδοξη Παράδοση σημαίνει γνώση, εμπειρία. Πιστεύω, εμπιστεύομαι
δηλαδή αυτόν που γνωρίζω. Διότι κάποιον που δεν γνωρίζω φυσικό είναι να
μην τον πιστεύω=εμπιστεύομαι. Υπάρχουν δύο μορφές πίστης. Η πρώτη είναι η
εξωτερική πίστη, η πίστη διά της λογικής. Στο ευαγγέλιο του Μάρκου ο
πατέρας του σεληνιαζόμενου νέου λέει προς το Χριστό: "πιστεύω Κύριε,
βοήθησέ με στην απιστία μου" (Μαρκ. 9,24). Αυτός ο πατέρας είχε την
αρχική πίστη διά της λογικής. Η πίστη αυτή είναι εξωτερικής μορφής.
Βλέπω το Σύμπαν ολόκληρο και φθάνω στο συμπέρασμα διά της λογικής ότι
κάποια αρχική Αιτία είναι αυτή που δημιούργησε το Σύμπαν όλο. Έπειτα
διαβάζω ή ακούω περί Θεού και αποφασίζω ότι αυτός είναι η πρώτη αιτία
και τον πιστεύω, εμπιστεύομαι εξωτερικά. Αυτή είναι η πίστη των αρχαρίων
στο ταξίδι από το κατ' εικόνα στο καθ' ομοίωση. Η δεύτερη μορφή πίστης
είναι η εσωτερική πίστη των προοδευμένων σ' αυτό το ταξίδι. Όταν πλέον
κατοικήσει ο Θεός διά της Θείας Χάριτος του Αγίου Πνεύματος μέσα στην
καρδιά, τότε το Άγιο Πνεύμα είναι αυτό που κάνει γνωστό τον Θεό.
Αποκαλύπτεται ο Θεός διά του Αγίου Πνεύματος μέσα στην καρδιά του πιστού
και τότε ο πιστός φθάνει στην αληθινή πίστη=εμπιστοσύνη προς τον Θεό.
Λέγει ο Χριστός: "Όταν έλθει εκείνος, το Πνεύμα της Αληθείας θα σας
οδηγήσει σε όλη την αλήθεια" (Ιω. 16,13). Και πάλι ο Παύλος λέει: "Τώρα
(στην προχωρημένη πορεία του ταξιδιού) είσθε υιοί του Θεού, διά τούτο
έστειλε ο Θεός το Άγιο Πνεύμα στις καρδιές σας, ώστε να γνωρίσετε ότι
είσθε υιοί του Θεού και να απευθύνεστε προς αυτόν κράζοντες, Πατέρα μας"
(Γαλ. 4,6) Αυτές είναι οι δύο μορφές πίστης. Η πίστη των αρχαρίων και η
πίστη των προχωρημένων.
Ο άγιος Μάξιμος λέει ότι η πίστη στον Θεό γεννά τον φόβο
του Θεού. Πάλι εδώ έχουμε δύο φόβους. Τον φόβο των αρχαρίων και τον
φόβο των προοδευμένων. Ο φόβος των αρχαρίων είναι ο φόβος της τιμωρίας
από τον Θεό για την τυχόν αμαρτία. Αυτός ο φόβος είναι φυσικός στο
στάδιο των αρχαρίων. Όπως π.χ. σ' έναν νέο οδηγό είναι φυσικό να φοβάται
την οδήγηση, σ' έναν νέο χειρουργό ιατρό να φοβάται στις πρώτες του
εγχειρήσεις, έτσι είναι φυσικό σ' έναν νέο στην πίστη να φοβάται τον Θεό
διότι δεν τον γνωρίζει καλά. Και όπως ο οδηγός και ο γιατρός π.χ.
πρέπει να ξεπεράσουν τον αρχικό τους φόβο για να μπορέσουν να οδηγήσουν ή
να θεραπεύσουν σωστά, έτσι και ο πιστός προοδευτικά πρέπει να φύγει από
τον αρχικό φόβο του Θεού, διότι αν δεν αποχωρήσει από τον αρχικό φόβο
του Θεού τότε θα αρρωστήσει και θα γίνει νευρωτικός θρησκόληπτος. Έτσι
προοδευτικά φθάνει ο πιστός στον δεύτερο φόβο των προοδευμένων που είναι
"δέος και πόθος" όπως λέει ο άγιος Μάξιμος στην Ερμηνεία του Πάτερ
ημών. Είναι δηλαδή ο φόβος του έρωτα. Μη χάσει ο ερωτευμένος πιστός τον
εραστή Χριστό. Έτσι αυτός που φοβάται τον Θεό τηρεί όλες τις εντολές. Οι
εντολές του Χριστού είναι η ασκητική θεραπευτική, η θεραπεία για να
μπορέσει ο άνθρωπος να μεταμορφώσει την ιδιοτελή του αγάπη σε
ανιδιοτελή. Οι εντολές είναι η αιώνια αγάπη του Θεού προς την
ανθρωπότητα.
Ο Θεός δεν τιμωρεί, αλλά με αγάπη συμβουλεύει.
Ταυτοχρόνως οι εντολές είναι ο ίδιος ο Θεός διά των ενεργειών του. Η
πρώτη εντολή π.χ. στην επί του όρους ομιλία λέει: "Μακάριοι οι πτωχοί τω
πνεύματι" (Ματθ. 5,3), δηλαδή οι ταπεινοί. Όταν ο άνθρωπος γίνεται
ταπεινός, διά της ταπείνωσης μετέχει στην ενέργεια του Θεού γιατί ο
όντως ταπεινός είναι ο Θεός. Γι' αυτό λέει ο Χριστός: "Εάν κάποιος με
αγαπά θα τηρήσει στη ζωή του τις εντολές μου, και ο Πατήρ μου θα τον
αγαπήσει και θα έλθουμε σε αυτόν (η Αγία Τριάδα διά των Ακτίστων
ενεργειών της) και θα μεταβάλουμε την καρδιά του σε μόνιμη κατοικία μας"
(Ιω. 14,23) Εφόσον διά των εντολών ο άνθρωπος θεραπευθεί από την
ιδιοτελή του αγάπη και κατοικήσει μέσα του ο Θεός, τότε υπομένει όλες
τις θλίψεις τις ζωής, διότι γνωρίζει πρώτον ότι "διά πολλών θλίψεων θα
εισέλθουμε στην βασιλεία των ουρανών" (Πραξ. 14,22) (βασιλεία των
ουρανών είναι η Εκκλησία). Και ο Χριστός λέγει: "η στενή πύλη και ο
γεμάτος δυσκολίες και ταλαιπωρίες δρόμος είναι αυτός που οδηγεί στην
αιώνιο ζωή, και λίγοι είναι αυτοί που τον βρίσκουν και τον ακολουθούν
μέχρι τέλους" (Ματθ.7,14) Η υπομονή στις θλίψεις δεν σημαίνει υποτέλεια
και μαζοχισμό, αλλά μετοχή στην αγάπη του Χριστού, καθόσον Αυτός είναι ο
πρώτος που υπέμεινε τις θλίψεις, το πάθος με υπομονή και αγάπη προς
τους σταυρωτές του. Η υπομονή στις θλίψεις γεννά την ελπίδα στο Θεό.
Ο προοδευμένος πιστός μέσα στις θλίψεις βλέπει την αγάπη
του Θεού. Πολλές ιστορίες από το Γεροντικό μας λένε ότι οι άγιοι
ασκητές έκλεγαν όταν δεν περνούσαν θλίψεις λέγοντας ότι τους εγκατέλειψε
ο Θεός. Στο βιβλίο Σοφία Σολομώντος λέγει ο Λόγος: "Τους αγίους ο Θεός
τους δοκίμασε, όπως ο χρυσοχόος δοκιμάζει και καθαρίζει τον χρυσό διά
της φωτιάς" (Σοφ. Σολ. 3,6). Συνεπώς η υπομονή με αγάπη στις θλίψεις της
ζωής είναι και αυτές μέσω καθάρσεως=θεραπείας του ανθρώπου από την
ιδιοτελή του αγάπη. Βλέποντας ο πιστός μέσα στις θλίψεις την θεία αγάπη,
γεννάται η ελπίδα στο Θεό. Τότε ο προοδευμένος πιστός αναφωνεί μετά του
Δαυίδ "Μη στηρίζετε την πεποίθηση και την ελπίδα σας στους άρχοντες,
στους ανθρώπους, οι οποίοι δεν έχουν την δύναμη και την θέληση να σας
σώσουν" (Ψαλμ. 145,3), διότι "Εάν έστω και μια μητέρα λησμονήσει και
απαρνηθεί τα παιδιά της, εγώ ποτέ δεν θα σε λησμονήσω, είπε ο Κύριος"
(Ησ. 49,15).
Η ελπίδα στο Θεό γεννά την απάθεια, την απομάκρυνση του
νου και της καρδιάς από κάθε εμπαθή κλίση προς τα γήινα. Γράφει ο άγιος
Μάξιμος: "Απάθεια είναι μια ειρηνική κατάσταση της ψυχής, κατά την οποία
η ψυχή δύσκολα κινείται προς την κακία". Στην κατάσταση της απάθειας ο
άνθρωπος φθάνει στην ελευθερία. Γράφει ο άγιος Μάξιμος: "Ψυχή καθαρή
είναι εκείνη που ελευθερώθηκε από τα πάθη και ευφραίνεται ακατάπαυστα με
τη θεία αγάπη." Σ' αυτήν την κατάσταση της ελευθερίας=απάθειας ο
άνθρωπος μπορεί να αγαπήσει ελεύθερα, ανιδιοτελώς τον Τριαδικό Θεό=το
όντως Αγαθό και όλη την κτίση. Και το ταξίδι τελειώνει; Ο άνθρωπος
πρέπει να αγωνίζεται συνεχώς για να κρατήσει ότι απόκτησε. Γι' αυτό ο
Μωυσής γράφει: "Ο Θεός έθεσε τους πρωτοπλάστους στον παράδεισο της
τρυφής και της χαράς και τους έδωσε εντολή να εργάζονται και να
φυλάσσουν αυτόν" (Γεν. 2,15). Παράδεισος είναι η κατάσταση της
ανιδιοτελούς αγάπης. Γι' αυτό ο άνθρωπος που έφτασε στην ανιδιοτελή
αγάπη, στον Παράδεισο, πρέπει να εργάζεται για να φυλάξει αυτήν την
κατάσταση της ανιδιοτελούς αγάπης, τον Παράδεισο.
