Ολόκληρη η σημερινή ακολουθία ήταν γεμάτη από αναφορές στην έξωση του Αδάμ και της Εύας από τον παράδεισο. Ήταν γεμάτη αναφορές στο θρήνο του ανθρώπινου γένους καθώς αυτό στέκεται απ’ έξω, αποδιωγμένο απ’ το αληθινό του σπίτι, και κοιτάζει μέσα τον παράδεισο, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας κόσμος, μέσα στον οποίο ο Θεός και ο άνθρωπος ζουν μαζί ως φίλοι – όχι ως ίσοι, αλλά ως φίλοι, με όλη την προσήνεια και την οικειότητα που η φιλία συνεπάγεται. Αυτό είναι που δίνει νόημα στα λόγια του Χριστού προς τους μαθητές Του: «Σας ονόμασα φίλους, διότι όλα όσα άκουσα από τον πατέρα μου σας τα έκανα γνωστά» (Ιωάν. 15, 15). Οι μαθητές προσκλήθηκαν στο φιλικό κύκλο του Χριστού για να μοιραστούν τη ζωή Του, να δεχτούν από Εκείνον όσα Εκείνος είχε δεχτεί από τον Πατέρα Του.
Είναι η οικειότητα της φιλίας που κάνει τον Ιωάννη το Βαπτιστή να αποκαλεί τον εαυτό του «ο φίλος του νυμφίου» (Ιωάν. 3, 29), ο φίλος που συνοδεύει το γαμπρό στο νυφικό δώμα και κατόπιν αποσύρεται για να αφήσει το γαμπρό μόνο του με τη νύφη. Αυτή η προσήνεια είναι που μας μιλά μέσα από τα λόγια του Χριστού: «Ο Λάζαρος, ο φίλος μας κοιμήθηκε» (Ιωάν. 11, 11), τα οποία στη συνέχεια έγιναν: «Ο Λάζαρος πέθανε» (Ιωάν. 11, 14). Είναι λόγια που αποκαλύπτουν κατά κάποιο τρόπο την εσώτερη φύση της χριστιανικής κοινότητας. Είναι αυτή η προσήνεια και οικειότητα που δίνει βάθος και ταυτόχρονα κάνει κοφτερά τα λόγια που ο Χριστός είπε στον Ιούδα στον κήπο της Γεθσημανή, μετά την προδοσία του μ’ ένα φιλί: «Φίλε, γιατί ήρθες;» (Ματθ. 26, 50). Στην προσφώνηση του Ιούδα («φίλε») μπορούμε να βρούμε όλη τη θλίψη και τον πόνο του ανθρώπου από τότε που αυτόβουλα εξορίστηκε από τον παράδεισο. Όπως ο Αδάμ, έτσι και ο Ιούδας δέχτηκε το δώρο της οικειότητας με το Θεό, αλλά το απαρνήθηκε μέσα στην αλαζονεία της λατρείας των φτιαγμένων απ’ τα χέρια του ειδώλων. Ακόμα και μπροστά στο κατώφλι της Ανάστασης, στο κατώφλι της αιώνιας ζωής, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να απαρνηθεί το Θεό.
Όλο το νόημα της Μ. Σαρακοστής σχετίζεται με την επιστροφή μας στο Θεό, με την αποκατάσταση της φιλίας μας με το Δημιουργό μας, μέσα από την υπακοή και την ταπείνωση, μέσα από την αντιστροφή, με τη χάρη του Θεού, της πορείας εκείνης που μας οδήγησε στην αποξένωσή μας από Εκείνον. Η σημερινή ευαγγελική περικοπή στέκεται σε τρεις πτυχές αυτής της επιστροφής. Η πρώτη αφορά στη συγχώρηση των άλλων από τη μεριά μας, ως προϋπόθεση της συγχώρησής μας από το Θεό. Αυτή η αξίωση παρουσιάζεται εδώ με τρόπο κατηγορηματικό: «εάν συγχωρήσετε στους ανθρώπους τα παραπτώματά τους, θα συγχωρήσει και σε σας τα δικά σας ο ουράνιος πατέρας σας». Μας δωρίζεται ένας πνευματικός νόμος, τόσο απόλυτος όσο και κάθε νόμος του υλικού μας κόσμου. Και καλούμαστε να προσαρμοστούμε σ’ αυτόν, σαν να επρόκειτο για κάποιο νόμο της Νευτώνειας φυσικής.
Η δεύτερη πτυχή σχετίζεται με την αποφυγή της υποκρισίας· εκείνης της υποκρισίας που μας κάνει να τηρούμε τις εντολές του Θεού, με μοναδικό στόχο να γινόμαστε αρεστοί και θαυμαστοί από τους ανθρώπους. Και πάλι το σχόλιο του Χριστού είναι κατηγορηματικό: όσοι ενεργούν κατ’ αυτό τον τρόπο θα αμειφθούν σ’ αυτό τον κόσμο, από τους ανθρώπους· δεν έχουν όμως να περιμένουν καμία αμοιβή για τους κόπους τους από το Θεό.
Τέλος, το σημερινό ευαγγέλιο λέει πως υπάρχει κάποιος θησαυρός, κάποια ανταμοιβή, για την οποία μπορούμε να παλέψουμε· τούτος όμως ο θησαυρός δεν είναι γήινος, είναι ουράνιος, βρίσκεται εκεί «όπου ούτε σκόρος ούτε σαπίλα τον αφανίζει, και όπου οι κλέφτες δεν κάνουν διάρρηξη, ούτε κλέβουν». Πού βρίσκεται αυτός ο θησαυρός για τον οποίο μας μιλά ο Χριστός; Και σε τι συνίσταται;
Κατ’ αρχάς η θέση αυτών των λόγων του Χριστού μέσα στο Ευαγγέλιο, η τοποθέτησή τους μετά απ’ όσα είπε ο Χριστός νωρίτερα για τη σημασία του εσωτερικού ανθρώπου σε αντιδιαστολή με τον εξωτερικό άνθρωπο, φανερώνει πως ο θησαυρός δεν είναι κάτι έξω από μας, προορισμένο να ανακαλυφθεί σε κάποιον ουρανό «πέρα απ’ τα σύννεφα», αλλά κάτι μέσα μας. Κι ακόμα, ο συσχετισμός του «θησαυρού» με την «ἐν τῷ κρυπτῷ» τήρηση των εντολών, μας θυμίζει ένα άλλο χωρίο όπου ο Χριστός παρομοιάζει τη Βασιλεία των ουρανών με ένα θησαυρό κρυμμένο «στον αγρό, τον οποίο βρήκε ένας άνθρωπος και τον έκρυψε, και από τη χαρά του πάει και πουλάει όλα όσα έχει και αγοράζει τον αγρό εκείνο» (Ματθ. 13, 44). Ο θησαυρός αυτός είναι το Πνεύμα που ενοικεί στον καθένα μας και συνεπώς ο αγρός είναι ο εαυτός μας. Προκειμένου να αποκτήσουμε τον αγρό, τον εαυτό μας, και επομένως το θησαυρό, πρέπει να πουλήσουμε ό,τι έχουμε, να ξεγυμνώσουμε τον εαυτό μας απ’ ό,τι μας δένει με τον κόσμο αυτό· αλλιώς ο θησαυρός του Πνεύματος, κρυμμένος εντός μας, δεν θα γίνει ποτέ πραγματικά δικός μας.
Τέλος, η εικόνα ενός θησαυρού, που τόσο συχνά χρησιμοποιείται από το Χριστό προκειμένου να καταδειχθεί ο πλούτος των πνευματικών χαρισμάτων που ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο, μας θυμίζει την παραβολή των ταλάντων, όπου και πάλι ο ενδοκοσμικός πλούτος χρησιμοποιείται ως μεταφορική εικόνα της πνευματικής πραγματικότητας.
Στην παραβολή των ταλάντων, καταδεικνύεται το αρχικό θείο δώρο του Πνεύματος ως κάτι που μπορεί ο καθένας μας να το αυξήσει, χρησιμοποιώντας το με τον κατάλληλο τρόπο. Στην πραγματικότητα, έχουμε τη δυνατότητα, σύμφωνα με την παραβολή, να σωρεύσουμε για τον εαυτό μας θησαυρούς στον ουρανό. Μπορούμε τηρώντας τις εντολές του Θεού, αντίθετα προς κάθε ανθρώπινη προσδοκία, να διευρύνουμε μέσα μας τα όρια της θείας χάριτος. Μπορούμε, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του αγίου Σεραφείμ, «να αποκτήσουμε το Άγιο Πνεύμα».
Συνεπώς, το σημερινό ευαγγέλιο καταδεικνύει πως η περίοδος της Μεγάλης Σαρακοστής έχει ως στόχο τη δική μας προσωπική αύξηση μέσα από τη συγχώρηση των άλλων από τη μεριά μας, μέσα από τη νηστεία και τον αγώνα ενάντια στην υποκρισία. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθούν και όσα ακούσαμε στο χθεσινό ευαγγέλιο (Ματθ. 6, 1-13): προσευχή, ελεημοσύνη και μοίρασμα μαζί με τους άλλους, των υλικών αγαθών που ο Θεός μας δίνει ως ευλογία. Όλα αυτά είναι στοιχεία της Μ. Σαρακοστής και της προετοιμασίας μας για το Πάσχα, για τον εορτασμό της ανάστασης του Χριστού. Ο Χριστός ξεκαθαρίζει πως, μέσα απ’ όλα αυτά, ο στόχος μας είναι η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος. Χωρίς το Πνεύμα δεν μπορούμε να είμαστε αληθινοί φίλοι του Θεού. Χωρίς το Πνεύμα δεν μπορούμε καν να ξεκινήσουμε την αντιστροφή της πορείας του εξόριστου από τον παράδεισο Αδάμ. Χωρίς το Πνεύμα δεν μπορούμε να ελπίζουμε σ’ εκείνη την οικειότητα με το Χριστό, που αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα των μαθητών Του. Χωρίς το Πνεύμα δεν μπορούμε να ελπίζουμε πως θα τον ακούσουμε να μας αποκαλεί φίλους.
