«Τότε Ηρώδης ιδών ότι ενεπαίχθη υπό των μάγων, εθυμώθη λίαν» (Ματθ. 2, 16)
«Όταν κατάλαβε ο Ηρώδης πως οι μάγοι τον εξαπάτησαν, οργίστηκε πάρα πολύ».
Γιατί
θυμώνουμε οι άνθρωποι; Τι είναι αυτό που μας κάνει να χάνουμε τον
έλεγχο του εαυτού μας, να αισθανόμαστε ταπεινωμένοι, να προχωρούμε σε
εκφράσεις και πράξεις που δείχνουν ότι δεν έχουμε επίγνωση του τι είναι
σωστό και τι λανθασμένο, αλλά να αναζητούμε είτε το δίκιο μας, είτε την
εκδίκηση έναντι εκείνων οι οποίοι προκαλούν τον θυμό μας, είτε το να
λύσουμε το πρόβλημα που μας κάνει να θυμώνουμε με ανορθόδοξο τρόπο;
Κάποιες
από τις απαντήσεις βρίσκονται στον τρόπο με τον οποίο ο βασιλιάς του
Ισραήλ Ηρώδης αντέδρασε όταν πληροφορήθηκε ότι γεννήθηκε ο Χριστός.
Το
πρώτο βήμα για να οδηγηθεί ο Ηρώδης στον θυμό ήταν η ανασφάλεια του εγώ
του, το αίσθημα ότι η θέση την οποία κατείχε, αποτέλεσμα ικανότητας,
αλλά και συναλλαγής με το ρωμαϊκό κράτος, απειλούνταν, όχι από τους
ανθρώπους αλλά από τον Θεό. Δεν γνωρίζουμε κατά πόσον ο Ηρώδης πίστευε
στον Θεό. Όμως γνωρίζουμε καλά ότι ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του έναν
μικρό θεό. Η προσπάθεια ανοικοδόμησης του ναού των Ιεροσολύμων, η οποία
κράτησε πολλά χρόνια, ήταν όνειρο του βασιλιά. Δεν φαίνεται όμως να τον
ενδιέφερε τόσο η κάλυψη των
θρησκευτικών αναγκών του λαού, η οποία επιτυγχάνονταν και με κτήρια
μικρότερων διαστάσεων, όσο το να γραφτεί ο ίδιος στην ιστορία με ένα
μεγάλο έργο, αντίστοιχο με αυτό του Σολομώντος. Ο θυμός έρχεται εύκολα
σε αυτόν που αισθάνεται ότι η θέση του, η αποδοχή του, το έργο του
απειλούνται.
Ο
θυμός αυτός όμως λειτουργεί στην αρχή κρυφά. Υποκριτικά. Ο Ηρώδης ζητά
από τους μάγους να τον ενημερώσουν πού βρίσκεται ο Χριστός, δήθεν για να
τον προσκυνήσει. Προσποιείται ότι έναντι του Θεού είναι υποταγμένος.
Μέσα του όμως ο θυμός γεννά σενάρια πονηρίας. Σκοπός του είναι να
εξοντώσει τον σφετεριστή. Και το
θέατρο είναι το κλειδί. Αυτοί που μπορούν να του δώσουν πληροφορίες,
πρέπει να πειστούν για τις καλές του προθέσεις. Ο Ηρώδης λοιπόν
προσποιείται ότι χάρηκε. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και το κυριότερο,
συσκοτίζει την αλήθεια προς τα έξω. Πολλοί άνθρωποι που εύκολα θυμώνουν,
προσποιούνται ότι δεν τους ενοχλούν πρόσωπα και καταστάσεις. Στην ουσία
όμως μέσα τους ο θυμός τούς έχει κάνει να διαμορφώσουν ένα προσωπείο,
να λειτουργούν θεατρικά, προκειμένου να έρθει η ώρα να δράσουν για να
ικανοποιήσουν τον θυμό τους. Θέλει ταλέντο. Θέλει αυτοσυγκράτηση. Θέλει
σκοτεινή καρδιά αυτού του είδους η ηθοποιΐα. Έτσι όμως αυτός που
θυμώνει, έχει περισσότερες πιθανότητες να δει τον θυμό του νικητή. Με το
ψέμα.
Ο Ηρώδης, «ιδών ότι ενεπαίχθη υπό των μάγων, εθυμώθη λίαν». Έρχεται
η στιγμή που η ηθοποιΐα δεν είναι αποτελεσματική. Η αλήθεια φανερώνεται
και τότε το σκοτεινό συναίσθημα πλημμυρίζει τον υποκριτή. Ο Ηρώδης
διαπιστώνει ότι οι Μάγοι προσποιήθηκαν εξίσου καλά με αυτόν. Δεν
επέστρεψαν στα Ιεροσόλυμα για να του πούνε πού βρίσκεται ο Χριστός, αλλά
έφυγαν από άλλη διαδρομή. Τότε το προσωπείο αποβάλλεται και το
αυθεντικό πρόσωπο του σκληρού εξουσιαστή, ο πληγωμένος εγωισμός, ο φόβος
για την θέση του, κάνουν τον θυμό να τον καταλαμβάνει και εσωτερικά και
εξωτερικά. Ο θυμός τον οδηγεί να φανερώσει αυτό που πιστεύει ότι είναι:
ο ίδιος θεός. Με την εξουσία της θέσης του εκδικείται τους μάγους που
τον ενέπαιξαν, εκδικείται τους θρησκευτικούς άρχοντες, όχι γιατί οι
ίδιοι προσωπικά του έκαναν κάτι, αλλά γιατί υπηρετούν έναν Θεό ο οποίος δεν
αναγνωρίζει τον κόπο του ναού και τον κόπο να κρατά τον λαό του ήσυχο
και εν ζωή ενώπιον της ρωμαϊκής τρομοκρατίας, αφού θα εξοντώσει τον
αναμενόμενο από εκείνους Μεσσία, εκδικείται τον λαό που δεν τον αγαπά.
Και η εκδίκησή του γίνεται παράλογη, όπως και πολλές φορές μας κάνει να
συμπεριφερόμαστε ο θυμός. Σφαγιάζει
τα νήπια της Βηθλεέμ, τα μόνα που δεν έχουν καμία σχέση με την αιτία και
το περιεχόμενο του θυμού του. Νομίζει ότι έτσι θα κορέσει το πάθος του
για εξουσία και ότι δεν πρόκειται στο μέλλον να κινδυνεύσει. Η ιστορία
τον διαψεύδει πανηγυρικά, καθώς το τέλος του υπήρξε επώδυνο.
Το
ψυχογράφημα του Ηρώδη μας δείχνει την πορεία του θυμού και στις δικές
μας καρδιές. Αρχικά σιωπηλά, ο θυμός φέρνει στην επιφάνεια της σκέψης
μας τις ανασφάλειες της καρδιάς μας, την διάθεσή μας να εξουσιάζουμε, να
γίνεται το θέλημά μας, να κάνουν οι άλλοι αυτό που εμάς μας ευχαριστεί.
Μπορούμε να χρησιμοποιούμε και προσωπεία. Να εκλογικεύουμε. Να
παραπλανούμε. Να διαβεβαιώνουμε για το ακριβώς αντίθετο των πραγματικών
μας προθέσεων. Κάποτε μάλιστα το πιστεύουμε κι εμείς ότι δεν θυμώνουμε,
ότι εννοούμε τις καλές μας προθέσεις, ενώ μέσα μας είμαστε βυθισμένοι
στο ψέμα. Και όταν διαπιστώνουμε την
απογύμνωσή μας από άλλες επιλογές, ο θυμός μας πλημμυρίζει και εσωτερικά
και εξωτερικά. Και η συμπεριφορά μας γίνεται κάποτε παράλογη, μόνο και
μόνο για να πετύχουμε τον κόρο του θυμού μας, να δικαιώσουμε τον εαυτό
μας, να επιβάλουμε το θέλημά μας, να υποτάξουμε τους άλλους σ’ αυτό που επιθυμούμε, κάποτε άμετρα και τυραννικά.
Ο
θυμός του Ηρώδη είναι στοιχείο της ζωής και του πολιτισμού και των
καιρών μας. Η ανασφάλεια και το ίδιον θέλημα τον γεννούν. Το προσωπείο
τον συντηρεί και τον κάνει να διοχετεύεται με υποκριτικό τρόπο στην
καθημερινότητα. Η δύναμη του καθενός δημιουργεί τις συνθήκες της
έκφρασής του. Μικρότεροι και μεγαλύτεροι είμαστε εκτεθειμένοι σε ένα
πάθος, το οποίο μόνο η αγάπη στον Χριστό, η άσκηση η οποία μας βοηθά όχι
να αποκρύβουμε την αλήθεια ότι θυμώνουμε, αλλά να αντικαθιστούμε τον
θυμό με την αγάπη και την συγχώρεση, όπως επίσης και ο τρόπος της
εκκλησιαστικής ζωής στον οποίο οι άνθρωποι συνυπάρχουμε από επιλογή και
από αγάπη, μπορούν να μας βοηθήσουν να δούμε το κακό που προκαλεί ο
θυμός, ο οποίος διαλύει την κοινωνικότητα, μας κάνει κακούς και
δημιουργεί την ψεύτικη εντύπωση ότι είμαστε μικροί θεοί. Η αποδοχή ότι
μέσα από μία δημιουργική προσέγγιση, ο θυμός μπορεί να μας κάνει να
παλέψουμε για το καλό, είναι ο αντίθετος δρόμος για να μην νικηθούμε από
το κακό.
Πάντως,
η παρουσία του γεννηθέντος Κυρίου στις καρδιές μας, η νηπιότητα ως προς
την κακία και τον θυμό, είναι το κλειδί για την νίκη κατά του θυμού,
για την αποδοχή και βίωση της αγάπης.
