π. Θωμάς Ανδρέου
Μια θρυλική μορφή του Γένους, γιορτάζει σήμερα η Εκκλησία μας. Τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό.
Τον απλοϊκό ιερομόναχο που στα σκοτεινά χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας, όργωσε με το άροτρο του λόγου Του την Πατρίδα μας, σπέρνοντας τον ευαγγελικό λόγο αλλά και την ελπίδα για λευτεριά στους σκλαβωμένους Έλληνες.
Ο Άγιος Κοσμάς, γεννήθηκε στο Μέγα Δέντρο του Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας περίπου το 1714 από ευσεβείς γονείς. Φοίτησε στην Αθωνιάδα σχολή του Αγίου Όρους όπου μαθήτευσε κοντά σε μεγάλους δασκάλους της εποχής εκείνης.
Έλαβε το μοναχικό σχήμα στην Μονή Φιλοθέου του Αγίου Όρους μετονομασθείς σε Κοσμά από Κώνστας που ήταν το κοσμικό του όνομα.
Ο Άγιος Κοσμάς, χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος και μετά από δεκαεπτά χρόνια ασκήσεως στον Άθωνα, ζήτησε και έλαβε την ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχου Σεραφείμ του Β’ ώστε να περιοδεύσει στην Ελλάδα για να κηρύξει στους υπόδουλους Έλληνες.
Έκανε τέσσερις περιοδείες για είκοσι ολόκληρα χρόνια, φτάνοντας στα Δωδεκάνησα, στην Μακεδονία, την Ήπειρο, τα Ιόνια νησιά και την Βόρεια Ήπειρο όπου στο Κολικόντασι , στις 24 Αυγούστου 1779, ημέρα Σάββατο μαρτύρησε με απαγχονισμό!
Σε κάποια στιγμή που βρισκόταν στην περιοχή του Τεπελενίου , βρέθηκε σε ενέδρα Τούρκων που προσπάθησαν να τον βλάψουν. Τότε μπήκε μέσα σε ένα σπίτι για να σωθεί μετά από παρότρυνση μιας γυναίκας που τον κάλεσε μέσα στο σπίτι.
Αυτή η γυναίκα ήταν η Χάμκω, η μητέρα του Αλή Πασά που χρόνια μετά με έδρα τα Γιάννενα, θα κυριαρχούσε σε ένα μεγάλο τμήμα της υπόδουλης Ελλάδας.
Η περιγραφή της συνάντησης του Αγίου με τον Αλή μέσα στο σπίτι, γίνεται απο τον Κ. Κώνστα ως εξής:
«Τότε ήνοιξε η θύρα ενός αρχοντικού και προέβαλεν εις το κατώφλιόν της η φοβερά και επιβλητική σιλουέττα της Χάμκως, μητρός του Αλή. Έπιασε από το χέρι τον ‘Αγιον και τον έμπασεν εις το σπίτι της.
Μετ’ ολίγον ενεφανίσθη και ο υιός της, φυγόδικος τότε, ο κατόπιν Αλή πασάς των Ιωαννίων. Κατά την ώραν του φαγητού ο ‘Αγιος με την προφητικήν ματιάν του διέγνωσε το μέγα και παράδοξον μέλλον του νέου.
Ο Κοσμάς κοιτάζων κατάματα τον Αλή, του είπε: «Θα γίνης μεγάλος άνθρωπος· θα κυριεύσης όλη την Αρβανιτιά· θα υποτάξης την Πρέβεζα, την Πάργα, το Σούλι, το Δέλβινο, το Γαρδίκι και αυτό το τάχτι του Κουρτ πασά. Θα αφήσης μεγάλο όνομα εις την Οικουμένην».
Και προσέθεσεν ακόμη: «Αυτή είναι η θέλησις της Θείας Προνοίας. Ενθυμήσου όμως σε όλη τη διάρκεια της εξουσίας σου να αγαπάς τους Χριστιανούς, αν θέλης να μείνη η εξουσία εις τους διαδόχους σου».
Την επομένη πρωίαν ηρώτησε και πάλι τον Κοσμάν ο Αλής δια το μέλλον του και αν θα υπάγη εις την ΚΠολιν.
Και ο ‘Αγιος τότε είπε: «Και στην Πόλιν θα πας, μα με κόκκινα γένεια!» Ο Αλής δεν εννόησε την τελευταίαν φράσιν και απεχωρίσθηκαν, χαιρετισθέντες φιλικώς». ( Κ. Σ. Κώνστα, Ο ‘Αγιος Κοσμάς ο Αιτωλός , εκδ. Γ΄, Αθήνα 1990, εκδ. Αποστολική Διακονία, σελ. 158-162).
Αυτή η συνάντηση του Αλή Πασά με τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, έμεινε για πάντα τυπωμένη στην μνήμη του. Η μυστική αγιότητα του προσώπου του, έγινε αντιληπτή από τον Αλή, ο οποίος λίγα χρόνια μετά, από τα Γιάννενα έφτασε να κυριαρχήσει στην περιοχή της Ηπείρου και οχι μόνον.
Ασφαλώς, η προφητική ρήση του Πατροκοσμά για τον Αλή Πασά, εκπληρώθηκε στις 24 Ιανουαρίου του 1822, όταν εγκλωβίστηκε στο νησί της Παμβώτιδας λίμνης των Ιωαννίνων όπου και αποκεφαλίστηκε στα σκαλοπάτια της Μονής Αγίου Παντελεήμονα και το κεφάλι του, ματωμένο μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη ως απόδειξη του θανάτου του στον Σουλτάνο Μαχμούτ τον Β’.
Διαβάζοντας κάποιος το κείμενο αυτό, εύλογα ίσως διερωτηθεί, ποιός είναι ο λόγος εκτενούς αναφοράς στον Αλή Πασά των Ιωαννίνων σήμερα στην γιορτή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού!
Γιατι, ο πρώτος που τιμά ως Άγιο τον Πατροκοσμά, είναι αυτός!
Και όχι μόνο αυτό, αλλά μετά τον μαρτυρικό θάνατο του Αγίου στο Κολικόντασι, χρηματοδοτεί ο ίδιος την ανέγερση του μοναστηριού στον τόπο της ταφής Του και λίγα χρόνια μετά, δίνει εντολή στον Μητροπολίτη Βελεγράδων Ιωάσαφ και τον προσταξε να κάνει την ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου, την δε Τιμία Κάρα Του να την φέρει στα Γιάννενα!
Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το γεγονός ότι: «παρήγγειλε τω εκ Καλλαρύτων χρυσοχόω Παπαγεωργίου, για την αγία κάρα του, ασημένια φλωροκαπνισμένη θήκη με διαμάντια και συχνά έφερε τα ιερά λείψανά του στα Γιάννενα για να τα ανασπασθή, οπότε γινότανε μεγάλη τελετή με τη συμμετοχή αυτού, της κυρά Βασιλικής, του κλήρου, του λαού και αυτών των Τούρκων ακόμα». (Μ. Αλ. Μαμασούλα, «Ο Εθναπόστολος Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός». Έκδ. «Ενωμένη Ρωμηοσύνη», 2016, σελ. 123).
Μάλιστα, όταν κάποιοι Μουσουλμάνοι του είπαν πως δεν είναι σωστό, ένας πιστός Μουσουλμάνος να δίνει τέτοιες τιμές σε ένα Χριστιανό, ο Αλής απάντησε:: «Φέρτε μου έναν μουσουλμάνο σαν κι αυτόν τον Χριστιανό, και να του φιλήσω και τα πόδια»!
Αυτό όμως που εκπλήσσει, είναι πως έδωσε την εντολή να λιτανευθούν τα λείψανα Του Αγίου στα Γιάννενα και αυτή την μοναδική στιγμή τιμής και σεβασμού στον Αγιο, την διασώζει ο Γάλλος βιογράφος του Αλή Πασά, Ζερώμ ντε λα Λάνς το 1822 σε μια μοναδική περιγραφή :
«Συναντήσαμε στο δρόμο το λείψανο του Αγίου Κοσμά κι ακολουθήσαμε κι εμείς μαζί με το άλλο πλήθος προς το Σεράι. Στην αγορά οι καταστηματάρχες έβγαιναν στις πόρτες των μαγαζιών τους κι έκαναν τον σταυρό τους ευλαβικά. ‘
Απειρο πλήθος ήταν στοιβαγμένο από εδώ κι από εκεί κατά τη διάβαση της πομπής. Ένα απόσπασμα από καβαλάρηδες σωματοφύλακες του Αλή ακολουθούσε τους Ρωμιούς καλογέρους. Οι ψαλμωδίες των μοναχών ενώνονται με την προσευχή του πλήθους, που μεγαλόφωνα πρόφεραν τις λέξεις :Κύριε Ελέησον».
«Το νεκροταφείο που ήταν απέναντι από το Σεράι, μαύριζε από τον κόσμο, που είχε μαζευτή στο πέρασμα της λιτανείας. Η πομπή τέλος μπήκε στην κεντρική αυλή, γιομάτη κι αυτή από πλήθος.
Οι Έλληνες καλόγεροι πέρασαν μέσα από διπλούς στίχους σωματοφύλακες του Αλή, παρατεταγμένους από δω και από κει. Φορούσαν τις επίσημες στολές τους, κόκκινες και χρυσοκέντητες, και στα σελάχια τους λαμποκοπούσαν τα καθάρια τους άρματα».
«Ξαφνικά, στο ύψος της μεγάλης σκάλας, που έφερνε στο εσωτερικό του παλατιού, παρατήρησα ένα θέμα περίεργο και ανεκδιήγητο.
Εκατόν πενήντα χριστιανόπουλα από εκείνα που ζούσαν στο Σεράι, ασπροντυμένα και ολοκάθαρα, χύθηκαν στον πυλώνα του παλατιού, κρατώντας στα χέρι τους ασημένια θυμιατά! Χανούμισσες με τους διάφανους λευκούς φερετζέδες βγήκαν πίσω από τα παιδιά.
Ανέβαιναν περίπου σε τριακόσιες και στριμώχτηκαν όλες στο βάθος του πυλώνα, από δω κι από κει της μεγάλης πύλης της εισόδου. Από μακριά μου έκαναν την εντύπωση ομιλών από άσπρα φαντάσματα.
Έξαφνα είδα τον Αλή να προχωρή, έχοντας στο πλευρό του μιαν ωραία, ξεσκέπαστη γυναίκα. Ήταν η κυρά-Βασιλική, ολόμαυρα ντυμένη, που βημάτιζε σεμνά πλάι στον τύραννο, με δακρυσμένα τα μεγάλα μάτια της και κοιτάζοντας χάμω ντροπαλά.
Κι ενώ οι καλόγηροι, που σήκωναν το λείψανο, ανέβαιναν σιγά-σιγά την πέτρινη σκάλα, όλο εκείνο το πλήθος γονάτισε. Πρώτος έδωσε το παράδειγμα ο Αλής.
«Στον πυλώνα, μέσα στην αυλή, τα παιδόπουλα του Σεραϊού, οι σωματοφύλακες και ο άλλος λαός, στο νεκροταφείου, απέναντι, έξω στο δρόμο χιλιάδες άνθρωποι προσκυνούσαν τον ‘Αγιο γονατιστοί.
Η φωνή του παπά ακούστηκε τότε διακριτική κι ηχηρή: Από λιμού, λοιμού και πολέμου σώσον ημάς, Κύριε!’
Ο Αλής κι η Βασιλική σηκώθηκαν τότε κι ασπάστηκαν με ευλάβεια τη γυάλινη θυρίδα της ασημένιας κάσσας. Τα παιδόπουλα κουνούσαν τα θυμιατήρια τους, που γιόμιζαν την ατμόσφαιρα μ’ άσπρα σύννεφα καπνού.
«Έπειτα όλοι χάθηκαν στο βάθος του Σεραϊού κι ο λαός διαλύθηκε! ( Κ. Σ. Κώνστα, ο.π.)..
Θέλησα σήμερα στην μνήμη του Αγίου, να μεταφέρω ένα μοναδικό γεγονός που σχετίζεται άμεσα με την ζωή Του και τα Γιάννενα, την ομορφόπολη της Ηπείρου.
Τα Γιάννενα που δέχτηκαν την ευλογία του λόγου Του αφού στον Ναό της Περιβλέπτου μέσα στην πόλη των Ιωαννίνων, υπάρχει ο τόπος που μίλησε στους διψασμένους για Χριστό και Ελλάδα Ηπειρώτες! Υπάρχει το παρεκκλήσι Του που σήμερα γιορτάζει.
Και υπάρχει και η περιγραφή του Ζερώμ ντε λα Λάνς, να ζωντανεύει τις θύμησες μιας μεγαλοπρεπούς λιτανείας των Αγίων Λειψάνων του Πατροκοσμά του Αιτωλού στα Γιάννενα, στα δίσεκτα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας…
