Στην εποχή μας ο προσανατολισμός της ανατροφής, όπως και της παιδείας, δεν έχει να κάνει με το χτίσιμο προσωπικοτήτων που να υπερβαίνουν το «εγώ». Το αντίθετο, μάλλον. Ζητούμε από τα παιδιά να υπερασπίζονται τον εαυτό τους, να μπορούν δηλαδή να επιβιώσουν, τα θέλουμε να έχουν άποψη για όλα, τα δικαιολογούμε, ακόμη και στις παρεκτροπές τους, γιατί είναι παιδιά μας, τα προετοιμάζουμε για μία πραγματικότητα στην οποία δεν θα υπάρχουν άνθρωποι εμπιστοσύνης. Αυτό έδειξε και πρόσφατη έρευνα (ΔιαΝΕΟσις), ότι μόνο το 10,1% των Ελλήνων θεωρεί ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άξιοι εμπιστοσύνης». Η καχυποψία δεν είναι αποτέλεσμα μόνο του κλεισίματος στον εαυτό μας, λόγω της πανδημίας και του πολέμου. Έχει να κάνει με το γεγονός ότι ορίζουμε τον εαυτό μας αμυντικά έναντι του κακού, θεωρώντας τον αυτονόητα κέντρο του κόσμου. Δεν μπορούμε έτσι να χτίσουμε προσωπικότητες στις οποίες ο κόσμος θα είναι μία συνεχής ευκαιρία εξωστρέφειας, όχι για την κατάκτησή του, αλλά για την αγάπη προς αυτόν.
Η ασκητική παράδοση της πίστης μας μάς μιλά για τρία λιθάρια που οδηγούν στο να χτιστεί ένας αλλιώτικος εαυτός: η συμπάθεια, η εκκοπή του θελήματος και η πραότητα. Συμπάθεια σημαίνει να μπαίνω στην θέση του άλλου, να προσπαθώ να καταλάβω πώς σκέφτεται και δρα, τι επιθυμεί, όχι για να τον αποκρούσω ή να φανώ πιο έξυπνος από αυτόν, αλλά για να τον βοηθήσω, να του εξηγήσω, να του δώσω να καταλάβει ότι δεν είμαστε εχθροί, ότι δεν είναι το κέντρο του κόσμου, ότι μπορούμε να συνυπάρξουμε ισότιμα, όσο αυτό είναι εφικτό. Εκκοπή του θελήματος σημαίνει πως ό,τι με κάνει να βλέπω τον άλλο ως αντικείμενο, όποια επιθυμία με κάνει να διαλύω τις σχέσεις μου, προσπαθώ να μην την έχω ως προτεραιότητα, και επιλέγω ό,τι με κάνει να αγαπώ. Πραότητα σημαίνει στην επίθεση να αντιδρώ με καλοσύνη, στο ψέμα με αλήθεια, στην καχυποψία με υπομονή, ώστε, όπου είναι εφικτό, να ενεργοποιείται η οδός της συγχώρησης ή, τουλάχιστον, της μη ανταπόδοσης του κακού.
Με αυτά τα λιθάρια χτίζεται μια προσωπικότητα που λειτουργεί φωτεινά στον κόσμο. Ξεπερνά το δίπολο δίκιο-άδικο και προχωρά στην πορεία της χαράς, της αγάπης, της ελπίδας, της καρδιάς που είναι ανοιχτή στον άλλον, χωρίς να είναι λιγότερο αποφασιστική μπροστά στο κακό. Ο χριστιανός δεν ονειροβατεί. Αντιστέκεται, χωρίς όμως να κάνει κακό αντί κακού. Επισημαίνει τα λάθη, δεν τα θεωρεί όμως αφορμή απόρριψης και συντριβής του άλλου. Και ψάχνει να βρει λύσεις αγάπης αντί για λύσεις «εγώ και μόνο εγώ».
Θέλει πίστη, κόπο και ταπείνωση ένας τέτοιος δρόμος. Και δεν αρκούν τα λόγια. Χρειάζεται το παράδειγμα της καλοσύνης, της ανεκτικότητας, της έμπρακτης αγάπης. Χρειάζεται το παράδειγμα μιας καρδιάς που εν προσευχή υπομένει μικρούς σταυρούς που μας προσφέρουν οι άλλοι, κάποτε και ο ίδιος ο εαυτός μας, ώστε να ζητάμε τον Χριστό, να Τον εμπιστευόμαστε και να Τον ακολουθούμε στον τρόπο της Ανάστασης. Χρειάζεται, τελικά, ανατροφοδότηση στην Εκκλησία, ώστε αυτή η αγωγή να μην βυθίζεται, έστω κι αν κλονίζεται.
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός