Το μεγάλο «πρόβλημα» για όσους δεν πιστεύουν στον Θεό, δεν είναι τόσο ο Θεός, τον οποίον αμφισβητούν γιατί δεν τον βλέπουν ή δεν θέλουν να δουν, αλλά η ύπαρξη των αγίων, που βάδισαν συγκεκριμένη οδό προς την θεοκοινωνία. Αυτοί είναι ιδιαιτέρως ορατοί και κυρίως είναι ορατά τα άγια λείψανά τους.
Μερικοί άγιοι εκτός από το παράδειγμά τους, πού είναι καταγεγραμμένο
στους Συναξαριστές, μας άφησαν και τα κείμενά τους, τα οποία μας
διαφωτίζουν σε πολλά θέματα. Σπουδαίος εξ αυτών, Πατήρ και Διδάσκαλος
της Εκκλησίας μας, είναι ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, ο μεγάλος αυτός
<φιλόσοφος> της Πίστης μας, ο μεγάλος θεόπτης πολλών και
σημαντικών Αληθειών. Είναι ο Πατέρας αυτός σαφέστατος στις διατυπώσεις
του σε πολλά θέματα και μάλιστα δομεί τα πράγματα με έναν μοναδικό
τρόπο. Ας προσεγγίσουμε μία περικοπή από τα έργα του, από τα Κεφάλαια
Περί Αγάπης, Εκατοντάδα Β. (ΕΠΕ 14, σελ.251).
Αναφέρει ο ίδιος: < Για τους πέντε αυτούς λόγους η ψυχή
συγκρατείται, ώστε να μην διαπράττει την αμαρτία ή γιατί φοβάται τους
ανθρώπους, ή γιατί φοβάται την μέλλουσα κρίση, ή επειδή αποβλέπει στην
μελλοντική απόδοση τιμών, ή από αγάπη στο Θεό, ή τέλος επειδή ελέγχεται
από την συνείδηση>.
Ουσιαστικά ό άγιος επαναλαμβάνει όσα όλη η Πατερική Γραμματεία
περιγράφει περί του θέματος, μιλώντας για τρία είδη χριστιανών: τους
δούλους, τους μισθωτούς και τους υιούς. Ο δούλος κινείται από φόβο, αλλά
η αγάπη του Θεού <έξω βάλλει τον φόβο> (Α΄ Ιωαν.4,18). Ο
μισθωτός, όπως το λέει και η λέξη, ζητά αντιμισθία, ζητά ανταπόδοση,
μοιάζει όμως <φθηνή> μια τέτοια προσέγγιση του Θεού.
Ο ορθός δρόμος είναι κίνηση προς την προσπάθεια κατανόησης ότι
είμαστε <υιοί>. Το βίωμα της αλήθειας αυτής είναι το ζητούμενο για
τον καθένα πού βρίσκεται στο πνευματικό στίβο. Η υιοθεσία μας αυτή από
τον Θεό είναι το μεγαλύτερο γεγονός στον αισθητό κόσμο, στην παρούσα
ζωή. Η εκούσια αυτή ανταπόκριση στην Αγάπη Του δηλαδή, πού λάβαμε και
συνεχίζουμε να λαμβάνουμε από τον Δημιουργό. Η πορεία μας είναι να
φθάσουμε στο Παύλειο: <…μείζων τούτων η αγάπη> (Α΄Κορ.13,13 ).
Ο άγιος Μάξιμος μετά την παραπάνω αναφορά, ως προς τους
λόγους που η ψυχή συγκρατείται από την διάπραξη της αμαρτίας, αναφέρεται
στην ύπαρξη του κακού.
Σημειώνει: <Μερικοί λένε, ότι δεν υπήρχε το κακό στην
πραγματικότητα, εάν δεν υπήρχε κάποια δύναμη που μας σύρει προς αυτό.
Αυτή η δύναμη δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η αμέλεια του νου να ενεργεί
σύμφωνα με την φύση του. Γι’ αυτό ακριβώς εκείνοι πού προσέχουν τις
ενέργειές τους πάντοτε κάμνουν τα καλά, και ουδέποτε τα κακά. Εάν λοιπόν
θέλεις και εσύ διώξε από πάνω σου την αμέλεια και τότε μαζί μ’ αυτήν
διώχνεις και την κακία, που είναι η εσφαλμένη χρησιμοποίηση των
νοημάτων, και πού σαν επακόλουθο έχει την μη ορθή χρησιμοποίηση των
πραγμάτων>. (στο ίδιο έργο σελ.293).
Και στην παράθεση αυτή φαίνεται καθαρά ότι ο άγιος ορθοτομεί τον λόγο
της αληθείας. Ο νους, όπως γνωρίζουμε, είναι σαφώς η <βελόνα της
ψυχής>, η πυξίδα της. Έτσι, όταν είναι καθαρός, η ένδειξη του είναι
πάντα ο βορράς, δηλαδή ο Θεός. Όταν όμως θολώσει, τότε αποσυντονίζεται
και δίνει λανθασμένες ενδείξεις. Η προσπάθεια του ανθρώπου και η ευθύνη
του αφορά στην αμέλεια περί του νου, πού δεν λειτουργεί πλέον κατά φύση,
όπως δηλαδή δημιουργήθηκε, αλλά με τρόπο πού τα πάθη τον κατευθύνουν.
Στο σημείο αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και προσπάθεια από τον
άνθρωπο, να μην αφήνετε ο νους σε <ανεξέλεγκτα ταξίδια και
παιχνίδια>. Η συνεχής εγρήγορση βοηθάει στο σημείο αυτό. Η καθημερινή
μέριμνα να γεμίζει η καρδιά με αγαθά κίνητρα, ιδέες, βιώματα, ώστε να
μην υπάρξει χώρος παρείσφρησης αλλοτρίων πραγμάτων. Ο νους είναι λεπτό
<όργανο> και χρειάζεται λεπτούς και προσεκτικούς χειρισμούς. Η
σχέση του με την καρδιά, η ταύτισή τους, είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση
που βλέπουμε να εφαρμόζεται στους βίους των αγίων, αφού ο νους δεν είναι
μόνο ότι αναφέρουν τα λεξικά δηλαδή: <…σύνολο νοητικών ικανοτήτων
που συμπεριλαμβάνει την συνείδηση, την αντίληψη, στην σκέψη, την κρίση
και την μνήμη…>. Οι Πατέρες, κατά τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη, πήραν αυτόν
τον <παραδοσιακό νου> και κάνανε μία διαφοροποίηση.
Ονόμασαν <νου> την νοερή ενέργεια η οποία λειτουργεί στην
καρδιά του υγιούς ψυχικά ανθρώπου. Μερικοί Πατέρες ονομάζουν με την ίδια
λέξη (νου), και την λογική, αλλά και την νοερά ενέργεια, όταν αυτή
κατεβαίνει και λειτουργεί στο χώρο της καρδιάς, όπως προαναφέραμε.
Οι Ησυχαστές Πατέρες λένε ότι ο νους έχει τρείς κινήσεις: α) Την
φυσική κίνηση του νοος στην καρδιά, β) την παρά φύσιν κίνηση όπου ο νους
βγαίνει έξω από την καρδιά και ταυτίζεται με την διάνοια και γ) την
υπέρ φύσιν, όταν ο νους αναφέρεται στον Θεό και ανυψώνεται από όλα τα
κτιστά και προσεύχεται.
Όμως αυτοί οι ορισμοί και οι διατυπώσεις αυτές έχουν να κάνουν με το
βίωμα και την αγιότητα του ανθρώπου και γι’ αυτό ανατρέχουμε στις
σχετικές αναφορές των Πατέρων, οι οποίοι δεν στοχάζονταν, αλλά ζούσαν
πρώτα και μετά έλεγαν και έγραφαν όσα φωτίζονταν ότι έπρεπε να μας
παραδώσουν.
