Ο προφήτης Ησαΐας, ο μεγαλοφωνώτατος προφήτης της Παλαιάς Διαθήκης, ο πέμπτος ευαγγελιστής, ο τρίτος κατά χρονολογική σειρά προφήτης σύμφωνα με τη βιβλική ιστορία μετά τον Αμώς και τον Ωσηέ, έδρασε στην Ιερουσαλήμ κατά τον 8ο π.Χ. αιώνα, επί βασιλείας Ιωάθαμ, Άχαζ και Εζεκία. Καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια γεγονός που αποσαφηνίζει την οικειότητα που είχε να απευθύνεται προς το βασιλιά.
Η εποχή που προφήτεψε ο προφήτης Ησαΐας, του οποίου η προφητική δράση εκτείνεται επί μια πεντηκονταετία, ήταν μια κρίσιμη εποχή για τον ισραηλιτικό λαό τόσο σε πολιτικό όσο και σε θρησκευτικό επίπεδο. Η επικίνδυνη για τον ισραηλιτικό λαό επεκτατική πολιτική της Ασσυρίας υπό την ηγεσία του Τιγλάθ Πιλεσέρ Γ’ ανάγκασε το βασιλιά του Ιούδα Άχαζ όχι μόνο να μην προσχωρήσει στο συνασπισμό των δυνάμεων της Συρίας και της Παλαιστίνης οι οποίες είχαν ως σκοπό να ανακόψουν την επέλαση των Ασσυρίων, αλλά να δηλώσει υποταγή στον Ασσύριο βασιλιά και να οδηγήσει το βασίλειό του στην υποτέλεια. Η φιλοασσυριακή πολιτική του βασιλιά είχε ως επακόλουθο την ανέγερση ειδωλολατρικών βωμών στο βασίλειο του Ιούδα, την εισχώρηση αλλοτρίων θεοτήτων και την επικράτηση του θρησκευτικού συγκρητισμού με σκοπό την εξασφάλιση της εύνοιας του βασιλιά.
Μέσα σε αυτήν την απελπιστική για το λαό του Θεού κατάσταση εμφανίστηκε ο προφήτης Ησαΐας για να κρίνει αρχικά το βασιλιά τον πρώτο υπαίτιο γι αυτήν την κατάσταση και να κηρύξει προς το λαό μετάνοια και σωτηρία που θα παρασχεθεί μόνο από το Θεό.
Η κλήση του έλαβε χώρα κατά το τελευταίο έτος της βασιλείας του Αζαρία μέσω ουράνιας οπτασίας όπως ο ίδιος αφηγείται στο έκτο κεφάλαιο του βιβλίου του: «τὸν Κύριον καθήμενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ καὶ ἐπῃρμένου, καὶ πλήρης ὁ οἶκος τῆς δόξης αὐτοῦ» (Ησ. 6,1)∙ «ἀπεστάλη πρός με ἓν τῶν Σεραφίμ, καὶ ἐν τῇ χειρὶ εἶχεν ἄνθρακα, ὃν τῇ λαβίδι ἔλαβεν ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίου, καὶ ἥψατο τοῦ στόματός μου καὶ εἶπεν· ἰδοὺ ἥψατο τοῦτο τῶν χειλέων σου καὶ ἀφελεῖ τὰς ἀνομίας σου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ καὶ ἤκουσα τῆς φωνῆς Κυρίου λέγοντος· τίνα ἀποστείλω, καὶ τίς πορεύσεται πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον; καὶ εἶπα· ἰδοὺ ἐγώ εἰμι· ἀπόστειλόν με καὶ εἶπε· πορεύθητι καὶ εἰπὸν τῷ λαῷ τούτῳ» (Ησ. 6,6-9).
Το βιβλίο του προφήτη Ησαΐα αποτελείται από 66 κεφάλαια και διαιρείται σε τρία τμήματα:
1. Κεφάλαια 1 – 39. Περιέχονται: α) λόγοι κατά του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ, β) λόγοι κατά Αχαζ και προφητεία περί Εμμανουήλ, γ) προφητείες κατά ειδωλολατρικών λαών, δ) προφητείες κατά αμφοτέρων βασιλείων, ε) ασθένεια και ανάρρωση του Εζεκία.
2. Κεφάλαια 40 – 55. Περιέχονται: α) λόγοι που αφορούν την απελευθέρωση του Ισραήλ, β) ο παίς του Κυρίου και γ) η μέλλουσα δόξα της Ιερουσαλήμ.
3. Κεφάλαια 56 – 66. Περιέχονται: α) προσκλήσεις προς τα έθνη για σωτηρία, β) λόγοι κατά των αρχόντων του λαού και γ) λόγοι κατά της ειδωλολατρίας.
Ο προφήτης Ησαΐας λόγω της πλούσιας προφορικής και συγγραφικής δράσεως είναι ο μεγαλύτερος από τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Κύρια θέματα του βιβλίου του είναι η βαθιά πίστη που τρέφει προς το Θεό, του οποίο τονίζει την παγκοσμιότητα, τη δόξα, τη δικαιοσύνη, την αγιότητα και την αγάπη του προς ολόκληρο τον κόσμο και επισημάνεται η αναγκαιότητα για σωτηρία και λύτρωση η οποία παρέχεται μόνο από τον αναμενόμενο και από τους προφήτες προκηρυσσόμενο Μεσσία, του οποίου την έλευση προλέγει και ο προφήτης Ησαίας με τα ακόλουθα προφητικά λόγια: «ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει, καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾿Εμμανουήλ» (Ησ. 7,14).
Η μνήμη του προφήτη Ησαΐα τιμάται την 9η Μαΐου.
